Jelgava na Łotwie - zapraszam do łotewskiego "Pałacu Zimowego" i opowieści o wielkiej polityce, romansach....

Muszę przeprosić mojego osobistego Anioła, który często wodzi mnie ... nie na pokuszenie, ale po cudownych zakątkach świata, za to, że nie dzielę się wrażeniami z podróży. O!, ja niewdzięcznica...
Sorry mój Aniele, już poprawiam się i zabieram się tym razem do opisu  naszych wspólnych wojaży po Łotwie. :)
Zacznę od Jelgavy/Jełgawy i → Rundale, miejsc, gdzie historia splata się z romansami i zawiłą polityką.
Rygę, CUDOWNEJ urody miasto zostawię na deser. Łotewska stolica jest tak piękna, że na to miasto warto poświęcić nie jeden, a kilka postów. Nie omieszkam również opisać innych łotewskich miast, ale te opowieści muszą poczekać w kolejce na pełną prezentację. Cóż... doba to tylko 24 godzin. Wiele bym dała aby ją dwukrotnie wydłużyć. :))

Rundale - łotewski "Wersal", Łotwa

Jelgava - pałac - siedziba książąt Kurlandii i Semigalii, Łotwa

Chyba już powoli przyzwyczaiłam cierpliwych Czytelników mojego bloga do tego, że w opisy z  podróży wplatam dużą porcję historii. Ale jak przedstawić jakikolwiek zabytek bez tła i zarysu historycznego?
I  tym razem także mój post będzie "ociekał" historią, ale żeby nie było zbyt nudno wplotę zdrady, a nawet podboje kolonialne.
Zanim opiszę  łotewski pałac w Jelgavie warto zapoznać się choćby z paroma  narodami  nadbałtyckiego kraju.
I tak...
Liwowie, obecnie jest to najmniejsza narodowość świata, zaledwie około 8 mieszkańców Łotwy włada językiem liwskim, 40 osób nauczyło się płynnie posługiwać się językiem przodków, a łączna ilość Liwów nie przekracza 500 osób (dane z 1999 roku). Do XII wieku Liwowie zamieszkiwali na 70% obecnej powierzchni Łotwy. Liwowie uważani są za jeden z najstarszych narodów Europy.
Wspomniałam o tej malutkiej narodowości bo od  nazwy  Liwów pochodzi określenie Liwlandia, a w jęz. polskim Inflanty.  Wielkość i siła Liwów była powodem ich częstej obecności w starożytnych i późniejszych kronikach. W źródłach pojawiają się pod nazwą Levioni. Tego określenia używa rzymski pisarz Pliniusz Drugi około 79 roku n.e. przy okazji opisywania nadmorskich obszarów północnej Europy. Livonia, Livonicus, Livoni itd., takie nazwy stopniowo przyjmowali sami Liwowie, jednak do XX wieku najczęściej nazywali się randalist, czyli „ludźmi z wybrzeża”, albo kalamied, „rybakami”. Liwowie parali się także... piractwem.
Historia Liwów jest niezwykle dramatyczna. Za czasów panowania Krzyżaków Liwowie byli pozbawieni języka i terenów. Najokrutniejszy los spotkał Liwów za czasów Związku Radzieckiego, w latach okupacji radzieckiej rdzenni mieszkańcy Łotwy byli zsyłani na Sybir.
Obecnie, łotewski program narodowy, podjął się ochrony Liwów. W 1991 r. powstała specjalna strefa kulturowa, do której wchodzi kilkanaście wiosek, a w miejscowości Mazirbe powstał Dom Narodowy, który jest finansowany przez rząd Estonii, Finlandii i Węgier, którego celem jest zachowanie spuścizny kulturowej i językowej Liwów.

Dom Inflant w Mazribe na Łotwie, z flagą Liwów, kolor zielony oznacza  las, biały plażę a niebieski morze.

Liw współcześnie propagujące tradycje przodków, Łotwa, zdj. Dainis Kārkluvalks,Wikipedia,

Drugim narodem, o którym chcę wspomnieć to Kurowie/Kursi, który jest najstarszym narodem bałtyckim. Kurowie byli twórcami późniejszego państwa łotewskiego, oni to jako biała nacja najpóźniej przyjęli na świecie chrześcijaństwo. Jeszcze w XIX wieku praktykowano pogańskie zwyczaje i obrzędy.

Dekret wydany w Mitawie w 1570 r. zakazujący ... karmienia duchów zmarłych, składania im ofiar w postaci wosku, świec, wełny, kur, masła - od dnia św. Michała do dnia Wszystkich Świętych.

Kurowie byli wspaniałymi żeglarzami, którzy swą potęgą przewyższali Wikingów, zawierali sojusze z Danią, Szwecją, Islandią. Za czasów panowania Kurów znane jest duńskie powiedzenie "Boże, zachowaj nas od Kursów".
Od nazwy Kurów pochodzi nazwa → Półwyspu Kurońskiego i Kurlandii.  
Od XIII wieku Kurlandia była pod panowaniem Krzyżaków, a w drugiej połowie XVI w. została lennem polskim.
Na mocy układu wileńskiego z 1561 r. przedstawiciele rycerstwa i mieszczaństwa Zakonu Inflanckiego wraz z ostatnim mistrzem inflanckiej gałęzi Krzyżaków, Gotthardem (Godderdem) Kettlerem, a także arcybiskup Rygi poddali się królowi Zygmuntowi Augustowi. Gotthard Kettler, otrzymał, jako władca świecki, w lenno Kurlandię i Semigalię (wykrojoną z Inflant), jako dziedziczne księstwo ze stolicą w Mitawie czyli obecną Jelgavą na Łotwie. 
Przysięgę hołdu lennego Kettlera w dniu 5 III 1562 roku przyjął w zastępstwie króla polskiego Mikołaj Radziwiłł Czarny, o którym m.in. pisałam tutaj opisując rodową siedzibę Radziwiłłów w Nieświeżu na Białorusi. 

Mapa Kurlandii i Semigalii z XVI wieku

Córka Gottharda Kettlera, Anna, poślubiła 12 I 1586 roku syna Mikołaja Radziwiłła Czarnego - Albrechta, ordynata na Nieświeżu i Ołyce, I ordynata w Klecku (od dnia 16 sierpnia 1586 roku). Ślub odbył się na zamku w Mitawie, czyli Jelgavie. Zamku w Jelgavie nie ma, bo obecnie w tym miejscu stoi przepiękny pałac, do opisu którego powoli zmierzam.

Anna Radziwiłłowa z domu Kettler, żona Albrechta Radziwiłla, 1586 Muzeum Narodowe, Warszawa

Albrecht Radziwiłł mąż Anny Kettlerówny, córki Gottharda Kettlera

Po śmierci Kettlera lennem władali jego synowie, Fryderyk i Wilhelm. 

Wilhelm Kettler, syn Gottharda Galeria Obrazów, Pałac w Rundale, Łotwa

Mapa Kurlandii z XVII wieku

Pierwszym księciem Kurlandii był Gotthard Kettler, który objął rządy po  Janie Hieronimowiczu Chodkiewiczu, który był administratorem i hetmanem Inflant, (był ojcem Jana Karola Chodkiewicza).
Gotthard Kettler dał początek zasłużonej dla Łotwy dynastii.  Za panowania księcia ukazały się drukiem w roku 1585 i 1586 w języku łotewskim katechizmy, śpiewniki mszalne katolickie i luterańskie, które zapoczątkowały propagowanie języka Łotyszów.

Jan Hieronimowicz Chodkiewicz, hetman Inflant

Gotthard Kettler, pierwszy książę Kurlandii i Semigalii.
Julius Döring (1818 — 1898)

Siedzibą książęcego rodu stał się zamek z XIV w Mitawie, który wcześniej był w posiadaniu Liwów, (miasto obecnie nosi nazwę Jelgava , w jęz, polskim Jełgawa). Gotthard Kettler zapoczątkował powstanie państwa łotewskiego. Na zamku  w podziemnej krypcie kaplicy zamkowej spoczęły w grobowcach szczątki rodu Kettlerów i Bironów. Obecna krypta jest przebudowana i znajduje w narożniku pałacu.

Rycina przedstawiająca zamek w Mitawie, późniejszej Jelgavie, Łotwa

Największy rozkwit Kurlandia przeżyła za czasów Jakuba Kettlera, wnuka Gottharda. Ciekawostką jest to, że Jakub był chrześniakiem króla Anglii i Szkocji, Jakuba I Stuarta.

Jakub Kettler, książę Kurlandii i Semigaldii, Obraz znajduje się w Galerii Obrazów w Pałacu w Rundale, Łotwa

Odpowiedź na pismo księcia Williama Kettlera z dnia 1 listopada, w którym król Anglii dziękuje księciu za zaproszenie na chrzciny syna. Król wyjaśnia, że ​​nie może być obecny osobiście i wysyła  swojego przedstawiciela.

Król Anglii i Szkocji Jakub I Stuart ( 1566-25)

Jakub  Kettler pragnął wielkości Kurlandii. Nawiązał stosunki handlowe z Norwegią, Holandią i Hiszpanią. Pragnął aby Kurlandia stała się potęgą handlową, aby przejęła budowę statków w Europie, a także podbiła tereny w Afryce i Ameryce Południowej. W tej ostatniej kwestii Jakub Kettler jako poddany Rzeczypospolitej zwrócił się po aprobatę pomysłu do królów polskich Władysława IV  i Jana II Kazimierza Wazy. Królowie wobec tej sprawy zachowali neutralność i dali wolną rękę Jakubowi w sprawie kolonialnego podboju świata. Gdyby polscy monarchowie entuzjastycznie poparli ten pomysł ... Polska miałaby zamorskie terytoria.  Po części Rzeczpospolita jako zwierzchnik  Kurlandii posiadała przez krótki okres posiadłości w ... Gambii - Afryka i Tobago w Ameryce Południowej.
Książę w 1650 roku zlecił  swojemu agentowi w Amsterdamie, Henrykowi Momberowi, zorganizowanie Kompanii Gwinejskiej i wysłanie dwóch statków do Afryki. Rok później z portu w Windawie wypłynął statek z setką żołnierzy i marynarzy. 25 października dotarł do okolic obecnej stolicy Gambii - Banjul. Dowodzący wyprawą Deniger nabył od wodza miejscowego plemienia Barra na rzecz Kurlandii bezludną wysepkę położoną około 10 mil w górę rzeki Gambii. Ówczesne terytoria należały do Portugalii od czasów ich podboju czyli od roku 1456.. Kolonia otrzymała nazwę Wyspy Św. Andrzeja.
Na wyspie powstał Fort Jakuba na cześć Kettlera. W posiadani Kurlandii znalazła się również gambijska Wyspa św. Marii oraz skrawek lądu - Jufereh, zwany Przylądkiem Bayona.
Wyspa św. Andrzeja ( obecnie nosi nazwę Kunta Kinteh) została w 2003 wpisaną na listę UNESCO.

Wyspa św. Andrzeja , która należała w XVII wieku do Kurlandii, Gambia

Fort Jakuba na Wyspie św. Andrzeja, Gambia

Kurlandia posiadała także kolonię w Tobago, która nosiła nazwę Nowej Kurlandii, a porty w Inflantach - Lipawie i Wenstpolis ( za czasów panowania Jakuba zbudowano w stoczni portowej 135 statków) przyjmowały towary z zamorskich kolonii. W 1608 roku ojciec chrzestny księcia Kurlandii Jakuba Kettlera, król Anglii Jakub I Stuart ogłosił swoje zwierzchnictwo nad Tobago, po czym nadał w 1642 roku prawo jej kolonizacji chrześniakowi. Port w Tobago nazwano Nową Mitawą. W 1681 książę Jakub odsprzedał prawo do kolonizacji Tobago kompani londyńskich kupców. Kettler chciał także nabyć prawa do Trynidadu,

Po kolonialnej historii w dziejach Kurlandii pozostała w Tobago nazwa  Great Courland Bay oraz pamiątkowa tablica.

"Na pamiątkę śmiałym, przedsiębiorczym i pracowitym Kurlandczykom z dalekiej Łotwy na wybrzeżach Bałtyku, którzy żyli na tej ziemi, nazwanej od ich imienia, w latach 1639 do 1693"

Zatoka Kurlandzka, Tobago

Zamorskie kolonie Kurlandii zmieniały właścicieli, należały do Holendrów, Portugalczyków, Francuzów, Anglików.
Zakusy kolonialne Kettlera straciły swój rozmach z chwilą aresztowania Jakuba na okres 5 lat podczas "potopu szwedzkiego".
Gdy już jestem przy temacie poniekąd polskich kolonii warto wspomnieć o Maurycym Beniowskim, którego życiorys mógłby stanowić temat wielu przygodowych książek i filmów.
Beniowski po wielu niesamowitych przygodach został obrany ... królem Madagaskaru! Obecnie "jedna z ulic Antananarywy, stolicy wyspy, nosi jego nazwisko. Pośród Malgaszów przetrwała też legenda o Długim Białym Człowieku, który bronił ich przed Francuzami i zginał jako cesarz w bitwie o wolny Madagaskar. Nazwisko podróżnika znane jest też na całym świecie wśród szachistów. „Mat Beniowskiego” to jeden z najefektowniejszych motywów tej gry. Polega on na tym, że samotny skoczek matuje króla przeciwnika". Chyba warto poświęcić Beniowskiemu oddzielny post.

Maurycy Beniowski, późniejszy król Madagaskaru.

Poetycko o nietuzinkowym Polaku pisał Juliusz Słowacki w poemacie "Beniowski".

I jeszcze jedna malutka ciekawostka literacka; o Kurlandii wspominał w książce "Kariera Nikodema Dyzmy" Tadeusz Dołęga-Mostowicz tak pisząc:
"Życiorys dla samego Dyzmy był niespodzianką. Dowiedział się zeń, że urodził się w majątku ziemskim w Kurlandii, że gimnazjum ukończył w Rydze (...)".

Wracam z zamorskich kolonii do Mitawy na Łotwie.
To miasto  była dawną stolicą Księstwa Kurlandzkiego. Nazwa miasta pochodzi od niemieckiego słowa Mitau albo starożytnego łotewskiego wyrażenia oznaczającego "spotykać się", "zmiany",  obecna zaś od liwskiego słowa jelgab, co oznacza "miasto trudno dostępne". Pierwsze wzmianki o Jelgavie pochodzą z 1265 roku i są związane z początkiem budowy przez Krzyżaków - Zakonu Kawalerów Mieczowych, drewnianego zamku nad rzeką Lelupą.  Pierwszym mistrzem na zamku był Konrad von Mandern pochodzący z Mandem w Niemczech. Wcześniej, w X wieku istniała tutaj osada Liwów. Zamek był miejscem, skąd rycerze wyruszali na podbój Liwów i Semigalów. Po rozpadzie zakonu w 1561 Mitawa przypadła Księstwu Kurlandii. W 1573 otrzymała prawa miejskie. Od 1596, po podziale księstwa, Mitawa stała się stolicą Semigalii i Kurlandii i rezydencją księcia Kettlera. W 1617 ponownie została stolicą zjednoczonego księstwa Kurlandii podległego Rzeczypospolitej. W listopadzie 1622 roku zawarto rozejm w Mitawie między Polską a Szwecją. Po przyłączeniu Kurlandii do Rosji w 1795 roku Mitawa stała się centrum administracyjnym guberni.
Ród Kettlerów wygasł w 1737 na bezpotomnie zmarłym księciu Ferdynandzie.

Ferdynand Kettler, ostatni przedstawiciel rodu Kettlerów władającego Kurlandią i Semigalią

Ferdynand to ciekawa postać, wychowywał się na dworze Jana III Sobieskiego i  ... miał romans z Marią Kazimierą, za co popadł w niełaskę króla... i słusznie.

Jan III Sobieski i Maria Kazimiera

Rządy Ferdynanda były sprawowane z racji tego, że prawowity władca - Fryderyk Wilhelm stał się księciem Kurlandii w wieku 7 lat, ponieważ jego ojciec Fryderyk Kazimierz zmarł ( brat Ferdynanda). W chwili osiągnięcia pełnoletności przez Wilhelma władza nad Kurlandią powróciła do młodego księcia. Jednak jego rządy nie trwały długo. Wilhelm ożenił się z córką cara Iwana V - Anną,( późniejszą carową Rosji )11 listopada 1710 roku, a zmarł na zapalenie płuc w styczniu następnego roku wracając z podróży poślubnej z Petersburga.

Fryderyk Wilhelm Kettler, książę Kurlandii i Semgalii

I od chwili, gdy rządy nad Kurlandią sprawowała Anna, Jelgava całkowicie się zmieniła.  Faktyczne rządy w Kurlandii a później w Rosji, przejął kochanek i faworyt  Anny - Ernst Johann von Biron.

Ernst Johann von Biron książę Kurlandii i Semigalii, Galeria Obrazów, Pałac w Rundale Łotwa

Wiem, że trochę trudno połapać się w rodowych zawiłościach Kettlerów, ale chciałam dobrnąć do dwóch pięknych pałaców, które są ozdobą Łotwy a powstały za czasów rządów Birona.
Biron to niezwykle ciekawa postać dla historyków i przy okazji dla psychologów. Jest to przykład jak z niezamożnego szlachcica można stać się potężnym władcą i skupić majątek, który dorównywał carskiemu.
Kochanek Anny tak naprawdę nazywał się  Ernst Jan Bühren, pochodził ze szlachty inflanckiej. Był nieślubnym synem średniozamożnego posiadacza ziemskiego z Kurlandii, Karola von Bührena. Uczył się w Mitawie ( 1698-1702), a później  studiował w Królewcu (1707-10), ale został wyrzucony z uczelni z powodu nieobyczajnego zachowania.
Na kurlandzkim dworze Anny znalazł się dzięki swojej siostrze, która z kolei była kochanką ówczesnego gubernatora Kurlandii -  Bestuzjewa-Riumina. Był to rok 1718, od tej chwili Ernst Biron stał się kochankiem i faworytem Anny, która była jeszcze księżną Kurlandii. Towarzyszył jej przez 12 lat w Mitawie.
Był to przedziwny związek, ponieważ Biron był już wówczas żonaty, co z kolei nie przeszkadzało żonie Ernesta żyć w "trójkącie" małżeńskim... i jak widać wszyscy byli zadowoleni! :))
Uważa się, że najmłodszy syn Birona ( Karol Ernst Biron) było  dzieckiem Anny. Karol Ernst poślubił Polkę, Apolonię Ponińską, stał się także założycielem śląskiej linii rodu Bironów von Curland, która od XVIII wieku do 1945  roku była w posiadaniu Wolnego Państwa Stanowego Sycowa.

Apollonia Biron z domu Ponińska

Wracam jednak do Ernsta Birona, który to, dzięki urokowi osobistemu i niesamowitej grze politycznej stał się jedną z  ważniejszych osób ówczesnej Kurlandii i Rosji. 
Gdy 11 stycznia 1730 roku w przeddzień swojego ślubu  zmarł z powodu ospy wietrznej car Piotr II, który  miał wówczas 15 lat... po koronę carską sięgnęła Anna. Oczywiście nie odbyło się to bez zawirowań, knowań, fałszywych testamentów... i tak młodsza córka Iwna V, przyrodniego brata Piotra Wielkiego została imperatorową Rosji. 
Wydany w 1722 roku przez cara Piotra Wielkiego dekret dawał monarchom rosyjskim możliwość mianowania wybranego spadkobiercy, niezależnie od jego płci. Przez najbliższe siedemdziesiąt lat na tronie Rosji sukcesywnie zasiadać będą: Katarzyna I, dwie Anny, Elżbieta i Katarzyna II.  
Zastrzeżono jednak, aby Anna jako caryca  nie przywoziła do Rosji swego kochanka Birona.
Zapłakana opuściła Mitawę, stolicę Kurlandii, pozostawiając Birona i swe ukochane pieski pekińczyki w "kurlandzkiej dziurze zabitej dechami"... jak pisał Władimir Fedorowski w książce "Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin".

Na Kremlu w Moskwie czuła się osamotniona, jedynie talizman  podarowany jej przez Birona... guzik, który nieustannie trzymała w dłoni, poprawiał humor carycy. 
Panowanie Anny rozpoczęło się 25 lutego 1730 roku, miała wówczas 37 lat i na tronie carskim pozostała przez 10 lat. 
Jedną z pierwszych rzeczy, które uczyniła było ponowne przeniesienie stolicy z Moskwy do Sankt Petersburga, gdzie wydała wielki bal ... a towarzyszył jej Biron i ukochane pekińczyki.  W 1730  roku kiedy Anna została carycą  Rosji, Ernst Jan Bühren wraz ze swoją rodziną przyjechał do Sankt Petersburga gdzie uzyskał tytuł hrabiego, urząd podkomorzego, Order św. Aleksandra Newskiego, Order św. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania  przybrał herb i nazwisko książąt francuskich Bironów, a następnie dzięki protekcji imperatorowej w 1733 roku otrzymał tytuł hrabiego Rzeszy od cesarza Karola VI Habsburga  i zakupił dobra ziemskie Wolnego Państwa Sycowa.
Posiadając nieograniczone zaufanie Anny Iwanowny zaczął gromadzić dla siebie urzędy państwowe w Rosji. Wszedł jako minister w skład trzyosobowego Gabinetu Cesarskiego, w którym odgrywał pierwszoplanową rolę. Przejął kontrolę nad administracją cywilną i zwierzchnictwo nad armią obsadzając stanowiska swoimi zaufanymi ludźmi najczęściej inflanckimi Niemcami. W 1737 roku po śmierci Ferdynanda Kettlera został wykreowany przez Annę Iwanowną na jego następcę i uczyniony dziedzicznym księciem Kurlandii i Semigalii. Od tej chwili zaczęto zwracać się do Birona "z łaski Bożej książę Ernst Johann Kurlandii" (imię Jan zostało dodane do tytułu książęcego).

"Caryca Anna", 1730r. Louis Caravaque, Galeria Tretiakowska Moskwa

"Gabinet Anny Iwanownej"  1889r. Walery Iwanowicz Jacobi, Muzeum w Omsku, Rosja

" Na dworze Anny" 1872 r. Valery Iwanowicz Jacobi, Galeria Tretiakowska, Moskwa

"Kto jest kim w Rosji od Piotra I do Pawła I", Sukharew

Biron szybko zaczął się bogacić, a jego majątek dorównywał majątkowi rodziny carskiej. Był znany z prowadzenia wystawnego życia i hodowli koni. Na dworze carskim organizował liczne polowania, uczty, ekscentryczne gry i zabawy. Wprowadził w Rosji modę na przepych i obnoszenie się z bogactwem. Od połowy lat 30. XVIII w. do chwili śmierci carycy Anny  faktycznie sprawował pełną władzę w Rosji, choć oficjalnie nie pełnił żadnej ważnej funkcji państwowej. Ten okres rządów w Rosji nazwano "bironwszczyzną", charakteryzował się wyzyskiem, wysokimi podatkami, tajną policją, szpiegostwem...

W przeddzień śmierci Anny, wymusił u niej dekret na mocy którego stał się opiekunem cara Iwana IV, który wówczas był niemowlęciem. Nie trwało to jednak długo, ponieważ Biron został odsunięty od władzy 13 czerwca 1741 i skazany na śmierć przez poćwiartowanie. Później zamieniano mu wyrok na dożywocie,  na areszt domowy, aż wreszcie car Piotr III uniewinnił Birona w 1762 r., przywracając mu wszystkie tytuły i zwracając majątek.
I teraz wszystko jasne skąd Biron posiadał pieniądze na budowę dwóch wspaniałych rezydencji w Jelgavie (rodowej) i Rundale (letniej).

Rodowa siedziba Birona w Jelgavie, Łotwa

Letnia rezydencja Birona w Rundale, Łotwa

Obecnie, piękniej prezentuje się  odrestaurowywany pałac w Rundale, ale z punktu historycznego ważniejszym pałacem jest ten znajdujący się w dawnej stolicy Kurlandii i Semigalii, Jelgavie.
Ernst Jan panował w Kurlandii do roku 1741, do czasu objęcia tronu carskiego przez Elżbietę Pietrowną. Po objęciu tronu przez Katarzynę II powrócił do Mitawy/Jelgavy, gdzie panował do 1769 roku. W tymże roku abdykował  i przekazał władzę w Kurlandii synowi Piotrowi, który tytuł księcia otrzymał w chwili śmieci ojca czyli w 1772 (Ernst Jan przeżył 82 lata). W 1775 Piotr Biron sprzedał Katarzynie II za 2,5 miliona rubli w złocie prawa do Kurlandii, tym samym lenno Rzeczypospolitej stało się jedną z rosyjskich guberni. Piotr Biron wyemigrował z Kurlandii, zmarł 13 stycznia 1800 w Jeleniowie, a został pochowany w Żaganiu, w nieistniejącym kościele Łaski, z którego pozostała tylko wieża, w której znajdują się krypty grobowe - Piotra Birona, jego żony Anny Doroty, dwóch córek Joanny i Pauliny oraz bratanka Piotra Gustawa.
Ostatnim dokumentem jaki wyszedł spod pióra księcia Kurlandii był dokument z dnia 28 marca 1795 roku.

Wejście do krypty grobowej rodu Bironów w Żaganiu, Polska

Piotr Biron, książę Kurlandii i Semigalii.

Oba pałace  w Mitawie/Jelgavie i Rundale projektował słynny włoski architekt Bartolomeo Francesco Rastrelli.  To on właśnie, oprócz przeze mnie wspomnianych łotewskich rezydencji, które to były pierwszymi pracami artysty, zaprojektował  także z polecenia Birona za czasów carycy Anny i Elżbiety, letni pałacyk dla Elżbiety w Petersburgu, przebudował pałac w Carskim Siole, zaprojektował pałac w Strelnie koło Petersburga, pałac i cerkiew w Peterhof...

Cerkiew św. Andrzeja w Kijowie, Rosja

Pałac w Peterhof, Rosja

cerkiew w Peterhof, Rosja

Pałac Woroncowów,  Petersburg, Rosja

Pałac Katarzyny, Carskie Sioło, Rosja

Pałac Maryński w Kijowie, Ukraina

Pawilon Grot, Carskie Sioło

Pawilon Ermitaż, Carskie Sioło, Rosja

Pałac Stroganowa, Petersburg, Rosja

Pałac Zimowy (Ermitaż), Petersburg Rosja

"Bartolomeo Francesco Rastrelli" Lucas Conrad Pfanzelt Muzeum Ermitaż ,Rosja

Po takiej dawce architektonicznego piękna powracam do Jelgavy.
Rodowa siedziba książąt Kurlandii, jak już wspominałam na początku tej opowieści, powstała na miejscu dawnego zamku ... Liwów → Krzyżaków →Kettlerów. Przypuszcza się, że pierwszym, który podjął się przebudowy zamku był Fryderyk Kazimierz Kettler, ale to za czasów Birona powstała w Mitawie okazała rezydencja. Stara siedziba została wysadzona w powietrze. Rastrelli pozostawił tylko kryptę, gdzie znajdowały się sarkofagi rodu Kettlerów, a i te na czas budowy pałacu były przeniesione.
I w tym miejscu na chwilę się zatrzymam. 

Napis nad wejściem do krypty w pałacu w Jelgava, Łotwa

W kaplicy zamkowej, Gotthard Kettler umieścił rodową kryptę. Pierwszym osobami tutaj pochowanymi była trójka dzieci Gottharda (Zygmunt, Albert i George), które wcześniej były pochowane na zamku Kuldiga. Był to 1582 r.
W Mitawie zostali  pochowani członkowie rodu Kettlerów (24) i Bironów (6). Gdy w 1737 roku Ernst Biron zaczął budowę pałacu, in situ na fundamentach zburzonego zamku, sarkofagi zastały przeniesione w bezpieczne miejsce, później zostały ponownie umieszczone w południowo-wschodnim narożniku nowo wybudowanego pałacu.

Obecnie, krypty z pałacu w Jelgavie mogą konkurować z kryptami Radziwiłłów, które znajdują w Nieświeżu na Białorusi, w podziemiach kościoła p.w. Bożego Ciała. Jednak trumny i sarkofagi Radziwiłłów w porównaniu z tymi z Jelgavy ( tylko i wyłącznie ze względów kunsztu artystycznego), nie wyglądają tak okazale. A dlaczego Radziwiłłowska krypta wygląda skromnie napisałam tutaj. Potomkiem Ernsta Jana Birona był Stanisław Wilhelm Radziwiłł, dowódca szwadronu ułanów Ziemi Mazowieckiej,adiutant Józefa Piłsudskiego. Stanisław Radziwiłl zginął 28 kwietnia 1920 podczas przesłuchań w okolicach wsi Malin. Został pochowany w kryptach Radziwiłłów w Nieświeżu.  
W Jelgavie znajduje się 21 metalowych sarkofagów i 9 drewnianych.  Trzy sarkofagi zostały całkowicie zniszczone przez wojska sowieckie.
Gdy armia żołnierzy sowieckich wkroczyła do pałacu, zniszczono również krypty książąt Kurlandii. Trumny zostały pootwierane, ograbione z kosztowności, a z szat zmarłych żołnierze robili onuce. Ta smutna opowieść przypomniała mi los krypt w Krasiczynie, gdzie żołdacy,  trumny Sapiehów przeznaczyli na poidła dla koni...

Zniszczone sarkofagi i trumny w krypcie pałacowej. Jelgava, Łotwa

Ostatnią osobą, której sarkofag został umieszczony w krypcie pałacowej  w Jelgavie, jest trumna córki Piotra i Dorothy Bironów, Charlotta Fryderyka, która zmarła w 1791 r.  

Sarkofag Zofii Amelii

Sarkofag Ernsta Birona

Pierwszy z lewej sarkofag Wilhelma

Sarkofag Elżbiety Magdaleny

Krypta grobowa na zamku w Mitawie w 1730 roku, Łotwa

Obok krypt grobowych znajdują się także trzy sale muzealne, gdzie można zobaczyć umieszczone w gablotach stroje z epoki Kettlerów i Bironów, a także prześledzić historię władców  Kurlandii.

Pałac w Jelgavie zbudowany na wyspie Pilssali ( Wyspa Zamkowa)  nad brzegiem Lelupy, drugiej co do wielkości rzek Łotwy, jest monumentalną budowlą, na jego budowę zuzyto 4.085.520 (!) cegieł. Powierzchnia sal pałacowych, (pierwotnie było ich 300),  wynosi 2,2 ha. Dzieło Rastrelliego znajduje się  w ścisłej czołówce największych pałaców wśród krajów Bałtyckich. 
Pałac został zbudowany na planie prostokąta, podobny, tylko z większym rozmachem pałac zaprojektował Bartolomeo Rastrelli  w Petersburgu - jest to Pałac Zimowy ( Ermitaż). Pierwotnie budynek miał kształt litery U. W 1937 r łotewski architekt Eyzhens Laube dobudował skrzydło i teraz pałac jest zamkniętym prostokątem. 
Budowa pałacu przebiegała w dwóch etapach 1738 - 1740 i 1763 - 1771. Przerwa w budowie nastąpiła w wyniku aresztowania Ernsta Birona, po śmierci carycy Anny. 
Architekt pracował przy projektowaniu pałacu w Jelgavie do ostatnich swoich dni. 
Nadzór nad pracami przy budowie pałacu pełnili także, Duńczyk Severin Jonsen, Bawarczyk z Berlina- Johann Michael Graf, a także Antonio Angelo z Włoch, ponieważ Bartolomeo Rastrelli swój czas dzielił między Jelgavą, Rundale i Petersburgiem. 

Widok na dziedziniec pałacowy, Jelgava, Łotwa

Obecnie to co można zobaczyć w Jelgavie jest to po prostu rekonstrukcja, ponieważ praktycznie całe miasto, pałac również, podczas II wojny światowej było w 90 % zniszczone.  
<Zniszczenia były tak olbrzymie, że zburzone miasto było scenerią filmową o ... Stalingradzie. >
Z chwilą abdykacji i śmierci Ernsta i Piotra Birona  pałac w Jelgavie zamknął piękną historię tego miejsca. 
Gdy rody Kettlerów i Bironów były w posiadaniu Jelgavy, życie tutaj kwitło. Istniała w Jelgavie opera włoska, teatr, luksusowe stajnie wraz końmi wyścigowymi, szklarnie, oranżerie. Wszędzie było widać przepych i bogactwo. Kroniki podają, że np. na chrzcinach córki Jakuba Kettlera  satynowe obrusy były złotem haftowane i ozdobione perłami, a narzuty i kilimy utkane były ze złotych i srebrnych nici.  
Gdy Piotr Biron opuszczał pałac w Jelgavie to 150 zaprzęgów konnych było wypełnione dobrami pałacowymi, które później ozdabiały pałac Birona na Śląsku.
Po opuszczeniu pałacu przez Birona władze carskie umieściły w Jelgavie siedzibę gubernatora, a także inne instytucje państwowe. Pracami konserwatorskimi zajął się Friderich Schulz, który dokonał wielu przeróbek sal pałacowych na potrzeby administracji carskiej, biur, dobudowano klatki schodowe, zlikwidowano balkony, a także piękne kute metalowe elementy zdobiące pałac projektu Rastrellego.  Oryginalne  metalowe elementy z czasów świetności pałacu pozostały tylko w jednym miejscu, obok wejścia do krypt.  

Pałac w Jelgavie dotykały liczne pożary... w roku 1798, 1805, 1816, 1919, 1944. Najtragiczniejszy w skutkach były zniszczenia wojenne z 1919 roku, kiedy to stacjonujący tu oddział pułkownika Petera Bermonta - Awałowa dowódcy tzw. białej gwardii, całkowicie splądrował a później podpalił rodową siedzibę książąt Kurlandii. Działania z czasów II wojny światowej dopełniły dzieła zniszczenia. Wcześniej, 1812 r. w okresie wojny napoleońskiej w  pałacu mieścił się szpital i główna kwatera marszałka Aleksandra MacDonalda, który dowodził polsko-pruskim korpusem .
Smutny jest los pięknych zabytków, które zostały zniszczone w wyniku wojen i ludzkiej nienawiści.
W pałacu w Jelgavie w latach 1798-1807 zatrzymał się wraz ze świtą późniejszy król Francji - Ludwik Burbon XVIII, syn córki króla Polski Augusta III, Marii Józefy Wettyn. Król Francji przebywał tutaj kilka razy, raz został wygnany z pałacu 22 stycznia 1801r. przez cara Pawła ( aby nie denerwować Napoleona) i musiał podczas silnych mrozów uciekać z Mitawy. Gościł także w Warszawie (1801-1805) w Białym Domku w Łazienkach, w Białymstoku w Pałacu u Branickich, a także w Grodnie, Kłajpedzie... 

Pałac Branickich, w Białymstoku gdzie gościł uciekający przed Rewolucją Francuską Ludwik XVIII

W pałacu w Jelgavie 10 czerwca 1799 wzięła ślub kuzynka króla Ludwika XVIII, księżniczka Maria Teresa Charlotta Burbon z księciem d'Angoulême, Ludwikiem Antonim Burbonem. W tym samym roku przebywał w Mitawie założyciel Masonerii Egipskiej Alesandro Caligostro.

"Maria Teresa Burbon" Antoine Jean Gros , Bowes Museum, Anglia

W Mitawie przebywał także Wilhelm II, carowie Aleksander I i Paweł I.

Tablica pamiątkowa znajdująca się na fasadzie pałacu w Jelgavie, Łotwa

A tak prezentował się pałac przed I wojną światową.

Sypialnia książęca zdj. 1913r.

"Złoty salon" w pałacu w Jelgavie, zdj. z 1913r.

Pałac w Jelgavie w 1939r.

Po II wojnie światowej przystąpiono do odbudowy pałacu, gdzie od 1936 mieściła się rolnicza uczelnia. Remont trwał od roku 1956 do 1961, a w 1957 powrócił do sal pałacowych Uniwersytet Rolniczy, który na czas prac związanych z odbudową znajdował się w Rydze. 

Logo Uniwersytetu Rolniczego w Jelgavie, Łotwa

Logo Uniwersytetu Rolniczego w Jelgavie- kłos pszenicy, liście dębu i gałązka jodły

Pałac w którym mieści się obecnie Uniwersytet Rolniczy otacza park założony w 1817, gdzie znajdują się urocze mostki, kanały, "wyspa gubernatora". Od 1971 wszystkie pierwsze roczniki studentów sadzą w parku drzewa. Jest to symbol wiedzy, która z każdym rokiem rozwija się i korzeniami sięga coraz głębiej. 

Studenci umieszczają także w parku plakietki z rocznikami, wydziałami...

Wydział Technologii Żywności wraz z historykiem Gitą Kruminą-Zemturą opracował recepturę ... czekolady, pod nazwą "Czekolada księżnej Doroty" ( żony Piotra Birona). Słodki napój  jest serwowany gościom i turystom.
W mieście, przy bulwarze niedaleko pałacu znajduje się pomnik- fontanna  studenta, który, chyba u każdego przechodnia wzbudza uśmiech, ponieważ przedstawia młodzieńca jak z wiersza Agnieszki Osieckiej.
" Uszy mają odmrożone,
nosy w szalik otulone,
spodnie mają zeszłoroczne,
miny mroczne".
A jelgavski student na dokładkę ma jeszcze dziurawy parasol. Aż żal za serce chwyta. 

Pomnik "Studenta" w Jelgavie, Łotwa

W Jelgavie znajduje się także tzw. Akademia Petrina, czyli dawne akademickie gimnazjum założone przez Piotra Birona w 1772 roku, w którym obecnie znajduje się Muzeum Historii i Sztuki, a także Galeria łotewskiego malarza Gedertsa Eliasa.
Uroczyste otwarcie gimnazjum miało miejsce 29 czerwca 1775 roku, w dniu urodzin księcia.

Projekt Akademii Petrina w Mitawie/Jelgavie, Łotwa

Akademia Petrina, obecnie Muzeum Historii i Sztuki, Jelgava, Łotwa

Muzeum Historii i Sztuki, dawna "Akademia Petrina"

W akademickim gimnazjum nauczano teologii, filozofii, fizyki matematyki, historii, retoryki, łaciny, greki, jęz. angielskiego , francuskiego, a także muzyki, tańców, jeździectwa. W kopule wieńczącej akademię znajdowało się pierwsze na Łotwie obserwatorium astronomiczne. Akademia posiadała bibliotekę z 50 tysiącami woluminów, które spłonęły podczas II wojny światowej. Akademia istniała do 1806 roku, od 1818 r. istniało tutaj muzeum Kurlandii, a od 1873 r. gimnazjum.

Akademia Petrina po II wojnie światowej, Jelgava, Łotwa

Akademię Petrina ukończył pierwszy prezydent Łotwy Jānis Čakste, który objął najwyższy urząd w niepodległym państwie w 1918 roku.

Pomnik pierwszego prezydenta niepodległej Łotwy, Jelgava

W Jelgavie znajdowała się świątynia zaprojektowana przez Bartolomeo Rustrellego, której fundatorką była caryca Anna Iwanowna. Była to cerkiew Świętych Symeona i Anny.
Na fundamentach dawnej świątyni stoi sobór pod tym samym wezwaniem, który został przebudowany i rozbudowany  w latach 1774-1780 przez carycę Katarzynę II. Ponownie rozbudowano świątynię za czasów panowania cara Aleksandra III.
Podczas II wojny światowej cerkiew uległa zniszczeniu. Po odbudowaniu cerkwi... władze radzieckie zamieniły ją na magazyn chemikaliów. Po odzyskaniu niepodległości prze Łotwę zamierzano w cerkwi umieścić salę koncertową. Ostatecznie świątynię odbudowano w latach 1992-2003 i przekazano wiernym.

Cerkiew Świętych Symeona i Anny w Jelgavie, Łotwa

Cerkiew Świętych Symeona i Anny w Jelgavie, Łotwa

Warto także wspomnieć o kościele Św. Trójcy w Jelgavie, po którym została tylko wieża. Cała reszta została zburzona podczas bombardowania w czasie II wojny. 
Był to pierwszy kamienny kamienny kościół w Mitawie i pierwszy luterański kościół w  Europie. Jego budowę rozpoczęto w 1574 roku za czasów panowania księcia Gottharda Kettlera. kościół zaprojektował holenderski architekt Jorisons a wieżę dobudowano w 1688 wg. projektu Martina Knoha. 

Obecnie w byłej kościelnej wieży na parterze mieści się informacja turystyczna, a na 7 poziomach sale wystawowe. Na ostatnim piętrze znajduje się punkt widokowy ze szklanym dachem i podłogą, skąd można podziwiać panoramę Jelgavy.

Jedna z sal w wieży kościoła św. Trójcy w Jelgavie

Platforma  widokowa na wieży kościoła św. Trójcy w Jelgavie

Przed wieżą można spojrzeć na nowoczesną rzeźbę - fontannę, która jest symbolem kościoła (Świętej Trójcy) i nawiązuje do jednego Boga w trzech postaciach.

Wieża kościoła jezuitów św. Trójcy w Jelgavie i rzeźba przedstawiając Boga w trzech osobach

I na zakończenie mej opowieści i Jelgavie spojrzenie na miasto od strony rzeki Lelupy.

W Mitawie w 1893 r przebywał z nakazem przymusowego pobytu Roman Dmowski, który  został tutaj "uwięziony"przez władze carskie za udział w demonstracji w setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Polityk zaprzyjaźnił się z rodziną Studnickich. Córki państwa Studnickich prowadziły w Mitawie polską szkółkę dla panien. 

Na opowieść o łotewskim "Wersalu" zapraszam niebawem. Będzie to wizyta w letniej rezydencji Bironów, którą zaprojektował ten sam architekt co pałac w Jelgavie, i która powstawała w tym samym czasie co siedziba książąt Kurlandii.  
Do miłego spotkania w Rundale na Łotwie.

Łotewski "Wersal" czyli pałac Rundale

Polecam także:

"Uważaj, to nie chmury, to pałac..." - opowieść o dwóch kontrowersyjnych budynkach  Rygi i Warszawy

https://bezbrzeznemysli.blogspot.com/2017/09/uwazaj-to-nie-chmury-to-paac-opowiesc-o.html

 

"Pałac w Rundale - "Wersal" na Łotwie i tajemnice, zdrady, polityka...

https://bezbrzeznemysli.blogspot.com/2016/04/paac-w-rundale-wersal-na-otwie-i.html 

 

Dotknąć szczęścia i szczęścia dotyk.

https://bezbrzeznemysli.blogspot.com/2015/04/dotknac-szczescia-i-szczescia-dotyk_11.html