Zaosie, Nowogródek na Białorusi i... Adam Mickiewicz.

24 grudnia (1798 r.), w wigilię Świąt Bożego Narodzenia, przypadła kolejna rocznica urodzin Adama Mickiewicza, 12 lutego (1799 r.) chrzest poety, a 13 lutego (1834) oficjalne zakończenie pisania poematu "Pan Tadeusz". Z tych okazji, których rocznice przypadają zimową porą zapraszam do Zaosia i Nowogródka na Białorusi.
Adam Mickiewicz i romantyzm jest to idealna synchronizacja wyjątkowej postaci z intrygującą epoką, która to zapisała złotymi zgłoskami swą bytność w dziejach nie tak odległej historii.
Romantyzm to z pewnością ciekawa i niebanalna epoka. Epoka szalonych pomysłów, ludzi o niebanalnym życiu, nierealnych/realnych marzeń, talentu i geniuszu okupionego cierpieniem, targanego przez zawirowania ówczesnej historii. Bo przecież słowo "romans", "romant" oznacza przygody, miłosne opowieści pełne niezwykłych cudowności czy też doświadczanie czegoś niepodobnego do rzeczywistości, niezwykłego piękna, a to wszystko razem ma za zadanie rozbudzać i rozpalać wyobraźnię.
Idealnym przykładem takiej osoby, która żyła w burzliwej, miotanej szalonymi uczuciami i namiętnościami epoce jest... Adam Mickiewicz.

Zaosie, dom rodziny Mickiewiczów, Białoruś

Dworek Mickiewiczów w Nowogródku, Białoruś

Aby poznać życiorys pana Adama potrzeba wielu lat studiów, a dzieje jego żywota z pewnością nadają się do napisania ekscytującej powieści. Bo przecież Adam był nietuzinkowym człowiekiem obdarzonym geniuszem, a także niebanalnym życiem od samego początku po kres dni.
Do dnia dzisiejszego naukowcy i badacze życia Adama Mickiewicza nie rozwikłali zagadki gdzie tak naprawdę przyszedł na świat nasz wieszcz narodowy - w Zaosiu czy Nowogródku (oba miejsce na Białorusi), a może w zupełnie innej miejscowości, zaś śmierć poety też nie była tak bardzo jednoznaczna - cholera, otrucie, zamach, wylew krwi do mózgu? A gdy do tego  doda się kilka pogrzebów pana Adama, to można sobie wyobrazić jak  burzliwych było 57 lat życia Mickiewicza. O tajemniczej śmierci poety w Stambule napisałam tutaj.
Nawet jak na dzisiejsze czasy pan Adam szokował swoim zachowaniem, poglądami i... romansami. James Bond mógłby pobierać nauki u poety jak należy rozkochiwać kobiety. Karolina Kowalska (mężatka), Maryla Wereszczakówna (mężatka), hr. Karolina Sobańska z Rzewuskich - carska agentka, dzięki której Mickiewicz odbył podróż po Krymie i uciekł z carskiej Rosji do Drezna. Maria Szymanowska pierwsza Europejka-pianistka, która była teściową i zarazem kochanką  Mickiewicza. To z jej córką, Celiną, Adam wziął ślub. Co ciekawe wraz z małżonkami pod wspólnym dachem mieszkała także kochanka poety Ksawera Deybel. Z obiema paniami kochliwy Mickiewicz miał dzieci, z oficjalną żoną sześcioro. Wspomnieć można także o Zinajdzie Wołkońskiej, dzięki której poeta zwiedził Rzym, zaś z Delfiną Potocką podziwiał Niceę i Neapol.
Mickiewicz w swoim życiu przeprowadzał się ponad 40 razy,  był  aktorem, politykiem, tłumaczem, poetą, publicystą, redaktorem, mistykiem, masonem, działaczem religijnym, filozofem, nauczycielem akademickim, bibliotekarzem... Mickiewicz otrzymał od Goethego pióro jako dowód uznania talentu i geniuszu. Taki podarunek to jak współczesny Nobel...

Z braku pióra podarowanego przez Goethego zamieściłam zdjęcie pióra Adama Mickiewicza, które znajduje się w Muzeum Literatury im.A.Mickiewicza w Warszawie.

Jak widać Adam Mickiewicz to niezwykle ciekawa i barwna postać. Trochę żałuję, że za moich szkolnych czasów moje polonistki nie uchyliły rąbka tajemnicy i nie przedstawiały "nieskazitelnego" poety jako człowieka, który oprócz talentu miał  także wady, słabostki, skłonność do alkoholu i kobiet. Trudno jest przedstawić wieszcza narodowego w niezmąconym blasku chwały i cudowności, bo przecież tak naprawdę pan Adam nie był ideałem i aniołem. Spory udział w usuwaniu wszelkich rys z życiorysu poety miał syn Adama, Władysław, który chciał uczynić z ojca postać posągową. Ale czy wyidealizowanie   jakiejkolwiek postaci jest ciekawe i autentyczne? Wybiórcza prawda trąci sztuczną laurką i czasami zaczyna żyć odrębnym i nieprawdziwym życiem.Trudno jest w przypadku pana Adama np. opisywać dorobek poetycki w oderwaniu od zawirowań jego życia. Praktycznie każda linijka jego poezji ma odzwierciedlenie w tym co spotkało Mickiewicza podczas życia.
No cóż, czasami potrzeba wybielonych postaci, aby móc z czystym sumieniem  stawiać  na cokołach spiżowe pomniki.
Pomniki Adama Mickiewicza można oglądać w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Przemyślu, Gdańsku, Krynicy-Zdroju, Złotowie, Wilnie, Petersburgu, Lwowie, Mińsku, Nowogródku, Weimarze, Paryżu, Truskawcu, Brześciu, Burbiszkach (Litwa).

Pomnik Adama Mickiewicza na Małym Zamku w Nowogródku, projektu W. Januszkiewicza, była to dyplomowa praca artysty, który ukończył wyższą Szkołę Sztuk Pięknych w Mińsku. Oficjalne odsłonięcie pomnika odbyło się 12 IX 1992 roku, Białoruś

Pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie

Pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie

Pomnik Adama Mickiewicza we Lwowie, Ukraina

 Pomnik Adama Mickiewicza w Burbiszkach. Jest to pierwszy pomnik poświęcony Adamowi,  który stanął na Litwie.

Pomnik Adama Mickiewicza w Mińsku, Białoruś

Pomnik Adama Mickiewicza przed kościołami św.Anny, św.Franciszka i św.Bernarda w Wilnie

Pomnik Adama Mickiewicza w Paryżu autorstwa Antoine Bourdelle (1929) 

Po tak długim wstępie zapraszam czytelnika na Białoruś do Zaosia i Nowogródka, gdzie znajdują się zrekonstruowane dworki rodziny Mickiewiczów.

Zdjęcie Zaosia wykonane przez
Teofila Eugeniusza Borettiego

Dom - folwark rodziny Mickiewiczów w Zaosiu, rysunek z XIX wieku autorstwa Napoleona Ordy, Białoruś

Przed Muzeum Adama Mickiewicza w Zaosiu, Białoruś

Zrekonstruowany dom rodziny Mickiewiczów w Zaosiu, Białoruś

Pierwsze wzmianki o Zaosiu pochodzą z 1775 roku, kiedy to Józef Mickiewicz (brat dziadka Adama) nabył nieruchomość od Pawła Janowicza. Wcześniej ziemie te należały do Radziwiłłów. Z prawem własności było "trochę" zamieszania, bo dopiero po 20 latach Mikołaj Mickiewicz, (ojciec Adama) stał się prawnym właścicielem Zaosia, dziedzicząc folwark po stryju. Niektóre źródła historyczne podają, że  Józef Mickiewicz przejął Zaosie w wyniku najazdu na folwark, który to był poręczeniem udzielonej pożyczki Janowiczowi.  Gdy ojciec Adama nabył ziemię w pobliskim Nowogródku pod budowę nowego domu, folwark przekazał swojej siostrze Barbarze i jej mężowi Wincentemu Stypułkowskiemu.
W 1853 roku Zaosie zostało skonfiskowane Stypułkowskim przez władze carskie za udział Lucjana Stypułkowskiego w Powstaniu Listopadowym.
Jak podają  źródła w Zaosiu lub w Nowogródku (niektórzy badacze podają, że mogła być to karczma "Wygoda", usytuowana pomiędzy obiema miejscowościami) 24 grudnia 1798 urodził się Adam Mickiewicz. W Zaosiu mały Adam spędził trzy lata, a później, po przeprowadzce w 1801 do Nowogródka, także letnie kanikuły.
Losy domu rodzinnego Adama były dość tragiczne. W lipcu 1916 roku dom całkowicie spłonął. Po 10 latach, na pogorzelisku  stanął obelisk upamiętniający poetę. Obelisk ufundowało Wojsko Polskie.  Z okazji 200 rocznicy urodzin poety władze Białorusi postanowiły zrekonstruować dworek. 8 września 1998 roku muzeum - dworek udostępniono zwiedzającym. Przy odbudowie dworku posiłkowano się pracami archeologicznymi, rycinami Napoleona Ordy i  Edwarda Pawłowicza. Dworek starano się odtworzyć zgodnie z duchem epoki  XVIII/XIX wieku. I tak np. jeden z żyrandoli wykonano z kutego żelaza i rogów jelenia z Puszczy Białowieskiej, półki na książki wykonane są z mahoniu bez użycia gwoździ. Dom został pokryty strzechą. Większość sprzętów i eksponatów jest zgodna z opisami poety (oprócz współczesnych gaśnic, kaloryferów i oświetlenia elektrycznego) - trofea myśliwskie, szable, fortepian ikona Matki Bożej. Stała wystawa w dworku otrzymała nazwę - "Powrót Pana Tadeusza".

"Waść ma krzyż w herbie — wołał Podhajski — to skryta
Aluzyja, że w rodzie bywał neofita.
Fałsz — przerwał Birbasz — Przecież ja z tatarskich hrabiów
Pochodzę, a mam krzyże nad herbem Korabiów.
Poraj — krzyknął Mickiewicz — z mitrą w polu złotym,
Herb książęcy, Stryjkowski gęsto pisze o tym".
"Pan Tadeusz", Księga IV

Drzewo genealogiczne rodziny Mickiewiczów herbu Poraj o przydomku "Rymwid".
   "Mickiewiczowie herbu Poraj wywodzili się z rodu kniaziów Giedroyciów. Poeta był synem Mikołaja Mickiewicza herbu Poraj, adwokata przy sądach niższych w Nowogródku i komornika mińskiego oraz Barbary z Majewskich. Jako drobna i niebogata szlachta, Mickiewiczowie mieli kłopoty z powodu braku stosownych dokumentów z dowiedzeniem swego szlachectwa. Ostatecznie w roku 1842 Heroldia w Petersburgu uznała ich tytuł szlachecki, co zakończyło bolesne dla Mickiewiczów spekulacje wokół ich plebejskiego rzekomo pochodzenia".

Przedmioty znalezione podczas prac archeologicznych w Zaosiu.

Żyrandol wykonany z rogów jelenia, Zaosie, Białoruś

Dworek-folwark Mickiewiczów w Zaosiu składa się z kilku budynków- dworku, stajni, obory, kuźni. Budynek mieszkalny zaś ma wydzieloną części dla gospodarzy ( salon, sypialnia , pokój dziecięcy) i pomieszczenie przeznaczone dla służby - kuchnia, spiżarnia. Wszystkich pomieszczeń w dworku jest jedenaście.

A teraz zapraszam do Nowogródka, gdzie państwo Mickiewiczowie przeprowadzili się, gdy mały Adaś miał trzy latka.
Nowogródek to niezwykle urocze miasteczko, gdzie warto się zatrzymać na dłużej, bo tutaj można nadal poczuć uwodzicielski oddech historii połączony z piękną przyrodą i krajobrazem.
Mój opis tego miejsca także będzie... dłuższy. Jak wspomniałam w poprzednich postach trudno mi jest dzielić informacje i wiadomości, bo lubię aby dany temat był ujęty w miarę całościowo. A poza tym "ten typ" czyli ja, lubi bawić się w dłużyzny i epistoły twórcze. :))

Nowogródek sprzed lat rycina Napoleona Ordy, Białoruś

Nowogródek we współczesnej odsłonie widziany z Góry Zamkowej, Białoruś

Ruiny zamku książąt litewskich na Górze Zamkowej, w oddali widać Witoldową Farę czyli kościół Przemienienia Pańskiego. Nowogródek, Białoruś

Fara p.w. Przemienienia Pańskiego widziana z Góry Zamkowej, Nowogródek, Białoruś

Tak o Nowogródku pisał Edward Pawłowicz: "Wzrok twój tonie śród niezmiernych obszarów pofalowanych pól, śród malowniczych rozdołów, kurhanów, siół i gajów, które przerzyna wijący się po wzgórzach i dolinach wysadzany brzozami gościniec. Krajobraz zaprawdę godzien pędzla Clouda Lorraina".
Dla porównania jeden z obrazów wspomnianego malarza.

Cloud Lorrain , 1645 r. Narodowa Galeria w Londynie

Pocztówka z początku XX wieku, cyfrowe zbiory Biblioteki Narodowej, Polona

Niezwykle trudno jest przedstawić i opisać Nowogródek w paru słowach. To miasto z racji historii zasługuje na szeroką prezentację. Tutaj, nie tylko Adam Mickiewicz, tworzył dzieje tego miejsca.
Zapraszam na spory łyk historii, na pewno nie będzie to uczta, która zaserwuje pełną ofertę dań, ponieważ historia Nowogródka jest niesamowicie przebogata. :)
Nowogródzka "Szwajcaria" - jest położona na wzniesieniach, które tworzą przepiękną panoramę. Jest to najwyżej położone  miasto Białorusi, które znajduje się na wysokości 320 metrów nad poziomem morza. Może nie jest to oszałamiająca wysokość, ale pofałdowany teren sprawia, że Nowogródek jest bajkowym miasteczkiem.
Sporą "garść" ciekawych informacji o Nowogródku znalazłam w informatorze-przewodniku Józefa Żmigrodzkiego, który zaprasza czytelnika do poznania" kolebki Króla Poezji i Wieszcza Narodowego", a także w książce Edwarda Bonifacego Pawłowicza "Nowogródek w XIX wieku" czy też przewodnikach z początku XX wieku.

Historia Nowogródka sięga X wieku, prace archeologiczne potwierdzają, że w tym miejscu istniał gród. Kronikarze zaś za oficjalną datę powstania miasta uważają rok 1044 kiedy to Jarosław Mądry po wyprawie na Litwę zdecydował o założeniu Nowogródka. Założycielem miasta może być także Włodzimierz Wielki, jak też Jaropełek, syn Włodzimierza Monomacha księcia kijowskiego z 1116 roku.

Włodzimierz Wielki
wielki książę kijowski od ok. 980 z dynastii Rurykowiczów, święty Kościoła prawosławnego i Kościoła katolickiego.

Jarosław Mądry, litografia BorysChorikow

- Od XII wieku ziemia nowogródzka stanowiła centrum Wielkiego Księstwa Litewskiego. To właśnie tutaj, w Nowogródku w 1253 roku miała miejsce koronacja Mendoga na jedynego króla Litwa.
Po najeździe Tatarów w 1241 roku na Nowogródek i spustoszeniu tych ziem, opustoszałe tereny we władanie posiadł książę litewski Erdziwiłł. Zaś za panowania Mendoga, brata Erdziwiłła, Nowogródek rozkwitł.

Mendog (Mindowg, Mindowe, imię to połączenie słów mintis- myśl i daug - dużo) w Nowogródku utworzył stolicę Księstwa Litewskiego. Chrzest przyjął 16 kwietnia 1251 roku, a w wrześniu 1252 roku za zgodą papieża Inocentego IV został koronowany w Zamku Nowogródzkim na króla Litwy. Przyszłemu królowi Litwy podczas ceremonii koronacji towarzyszyła żona Marta.
Aktu koronacji dokonał  Henryk Armakan biskup Chełmiński w obecności arcybiskupa ryskiego Alberta.

Bulla Inocentego IV z decyzją o koronacji Mendoga na króla Litwa z dnia 1.01.1251 roku.

Pomnik Mendoga, króla Litwy w Wilnie

Koronacja Mendoga - grawiura Leonarda Chodźki z książki "Polonia" 1824 r.

Mendog w 1260 roku porzucił chrześcijaństwo, a trzy lata później w wyniku spisku został zamordowany. Po śmierci króla, miasto doświadczyło wielu wojen, napadów i zniszczeń.
W Nowogródku znajduje się Góra Mendoga i jak głosi legenda to tutaj  znajdują się szczątki władcy Litwy. Ponoć król ostał pochowany wraz ze złotym tronem. Choć wsółczesni archeolodzy i historycy sugeruja, że grób Mendoga znajduje się w Agłowie na Łotwie. A w Nowogródku spoczywa Mingajł Erdziwiłłowicz, którego synowie Skirmunt i Ginwił "uczyniwszy przystojny pogrzeb, obyczajom pogańskim usypali kościom ojca kurhan wyniosły". [T.Krzywicki, "Szlakiem Adama Mickiewicza"]

Góra Mendoga w Nowogródku i obelisk upamiętniający 740 rocznicę koronacji Mendoga na króla Litwy, Białoruś

Na Górze Mendoga odbywały się pochówki do lat dwudziestych XIX wieku, Nowogródek, Białoruś

Moneta okolicznościowa z wizerunkiem króla Mendoga wydana przez Narodowy Bank Litwy

Pocztówka z początku XX wieku przedstawiająca Górę Mendoga w Nowogródku, zbiory Biblioteki Narodowej Polona

A gdyby ktoś chciał się przenieść do czasów Mendoga polecam pierwszy utwór dramatyczny Juliusza Słowackiego "Mindowe, król litewski obraz historyczny w pięciu aktach", którego akacja rozgrywa się m.in. na zamku w Nowogródku.
Także i Adam Mickiewicz nawiązywał w w swych utworach do czasów Mendoga - "Legenda o Mendogu", "Żywillia", "Ucieczka".

"Scena w Zamku Nowogrodzkim.
Akt I Scena I

Sala w zamku Mindowy. TROJNAT, HERMAN, PAZIOWIE niosą kobierce.

HERMAN

do PAZIÓW

Rozścielcie tu kobierce, papież je przysyła

Dla króla poganina, co dzisiaj chrzest bierze.

Święta korona skronie pogańskie okryła,

Niech więc czci wiarę, niechaj jej świętości strzeże,

Niech poważa Krzyżaków święcone klasztory".

A tak przypuszczalnie wyglądał zamek w Nowogródku. Jego budowę rozpoczęto w XII wieku a zakończono w  XVI.

W następnych latach miastem rządził Lutuwer, jego synowie Witenes i Giedymin... i kolejne pokolenie Lutuwerów.
- W Nowogródku 15 listopada  1415 roku , na zamku, w znajdującej się tam cerkwi Bogarodzicy  odbył się sobór biskupi pod przewodnictwem Witolda  w którym uczestniczyli: arcybiskup połocki Teodozjusz, biskupi: Charitom Chełmski, Dionizy Łucki, Harasym, Harasym Włodzimierski,  Wołyński, Izaak Czernihowski, Sebastian  Smoleński i Eutymiusz Turowski.
- W miejscowej Farze w Nowogródku  w dniu  7 lutego lub 24 lutego 1422 odbył się ślub Władysława II Jagiełło Giedyminowicza ( wg kronikarzy król w dniu ślubu mógł mieć 60, 70, lub 71 lat) z 17- letnią Sońką, córką Andrzeja ks. Holszańskiego.

Tablica pamiątkowa na frontowej ścianie nowogródzkiej Farze, Nowogródek, Białoruś
 W TEJ ŚWIĄTYNI 1422 ROKU
Władysław Jagiełło KRÓL POLSKI
WIELKI KSIĄŻĘ Litewskim ZAWARŁ ZWIĄZEK małżeński
Z Zofia Księżniczka HOLSZAŃSKĄ PRZYSZŁĄ matka
Królów POLSKICH WŁADYSŁAWA Warneńczyka
Kazimierza Jagiellończyka I
Król Kazimierz Jagiellończyk był 
OJCEM ŚW. Kazimierza I Królów POLSKICH JANA
Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta ORAZ
WŁADYSŁAWA Króla Węgier I CZECH I FRYDERYKA
Kardynała Prymasa POLSKI kosciola RZYMSKIEGO
DZIADEM Zas Zygmunta Augusta, OSTATNIEGO Z
DYNASTII Jagiellonów
KTÓRZY NA NAJWYŻSZE Szczyty Potęgi I CHWAŁY WZNIEŚLI
Królestwo POLSKIE I WIELKIE księstwo litewskie

Przed ślubem księżniczka zmieniła wyznanie z greckiego na rzymskie i przyjęła imię Zofia. Ślubu udzielał biskup wileński - Maciej.

Moneta okolicznościowa Narodowego Banku Białorusi z wizerunkiem Zofii Holszańskiej.

Zofia była matką króla Władysława II Warneńczyka, Kazimierza i Kazimierza IV Jagiellończyka.
- W Nowogródku książę Witold po zwycięskiej wyprawie na Psków i Nowogród rozdawał dary rycerstwu.
- Tutaj także Kazimierz IV  w 1444 r. udzielił miastu swobód municypalnych i zaliczył Nowogródek do najważniejszych miast Litwy, a w 1448 roku zwołał sejm.
 - Zygmunt I w dniu 26 lipca 1511 roku na sejmie brzeskim obdarzył Nowogródek przywilejem praw magdeburskich. "Prywilej dany miastu Nowohorodskomu na prawo maydeburskoje y na inszei roznyie prawa y wolnosti ich". Przywilej ten wyjął mieszkańców spod litewskiego i ruskiego  prawa, ustanowiono wójta, podatki np. "serebszczyzna", "ordyńszczyzna". Wydano zgodę na budowę młyna, ratusza, kramów i jatek. Dano prawo użytkowania lasów królewskich, uregulowano warunki handlu dla przybyszów pozwalając im tylko na handel hurtowy. Ustalono skła miejskiej rady, której członkowie mogą byc wyznania greckiego i rzymskiego, to samo dotyczyło także dwóch burmistrzów miasta.
Prawa magdeburskie zniosła caryca Katarzyna II w grudniu 1795 roku.
- W 1581 roku ustanowiono posiedzenia trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego, "który tu sądził co dwa lata przez 22 niedziel sprawy naprzemian z Mińskim trybunałem". Czasy urzędowania trybunału w Nowogródku były epoką największego rozkwitu miasta. Tutaj przechowywano archiwa i dokumenty szlachty i mieszczan w zamkowej wieży zwanej Szcztowską i w klasztorze dominikanów.
- 18 marca 1595 roku Zygmunt III nadał miastu herb, który przedstawia św. Michała Archanioła - "kapitana Niebieskich zastępów", który jest wkomponowany w barokową czerwona tarczę o podstawie łuku tatarskiego. Ubrany jest w barokową, czarną zbroję. W prawej ręce trzyma miecz do wymierzania kary, a w lewej wagę do ważenia dusz na Sadzie Ostatecznym. Był to pierwszy wizerunek anioła w historii heraldyki, przedstawiony w czarnej zbroi.
Akt nadania herbu z pieczęciami pierwotnie znajdował się w Muzeum w Grodnie, następnie w muzeum Rumiancowa w Petersburgu, a obecnie pieczęć można zobaczyć w Muzeum im. Rumiancowa w Moskwie.

Herb Nowogródka

Znaczek pocztowy wydany przez Białoruś przedstawiający herb Nowogródka

Karta pocztowa na której widnieje herb, zabudowa przy rynku (obecnie plac im.Lenina) i kościół p.w. św. Michała Archanioła patrona Nowogródka 

Muzeum im. Rumiancowa w Moskwie, gdzie znajduje akt nadania wraz z pieczęciami herbu miastu Nowogródek

- W wyniku wielkiego pożaru w dniu 8 maja 1751 roku zniszczeniu uległo 167 domów, kościoły klasztory dominikanów i dominikanek, franciszkanów, jezuitów, kancelarie i kupiecki kramy.
- 22 marca 1773 roku Tadeusz Reytan został wybrany przez sejm nowogródzki na posła Ziemi nowogródzkiej sejmu rozbiorowego.

Tadeusz Reytan, XVIII wiek, autor nieznany

Chyba każdy Polak zna scenę z obrazu Jana Matejki - "Rejtan - Upadek Polski", gdzie patriota własnym ciałem chce zapobiec głosowaniu nad rozbiorem Polski. Na obrazie jest przedstawiony jako pan w sile wieku. Tak naprawdę w chwili obrad sejmu, który odbył się 21 kwietnia 1773 roku, Reytan miał 27 lat. Zmarł gdy miał 34 lata. Do dziś nie jest wiadomo gdzie jest pochowany. Zmarł w odosobnieniu, w zaciszu rodzinnego domu w Hruszówce na Białorusi. Prawdopodobnie popełnił samobójstwo tnąc się odłamkami szkła, albo połykając szklane odłamki. Do ostatnich swych dni Tadeusz Reytan nie mógł się pogodzić z rozbiorem Polski.
Adam Mickiewicz wspomniał o Tadeuszu Reytanie w I księdze "Pana Tadeusza".
Co ciekawe wspomniany przez Adama Mickiewicza Katon, także popełnił samobójstwo przebijając się mieczem nie mogąc znieść upadku republiki rzymskiej.

 " Dalej w polskiej szacie

Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzymna nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i żywot Katona".

'Reytan. Upadek Polski" 1866 r. Jan Matejko, Zamek Królewski w Warszawie

"Samobójstwo Katona Młodszego"  1660 r. Giovani Battista Langetti, Ermitaż, Sankt Petersburg, Rosja 

Dzięki uprzejmości i za zgodą artysty Jana Papiny zamieszczam zdjęcie obrazu-płaskorzeźby-rzeźby, wzorowanego na obrazie Jana Matejki. Artysta zatytułował swoja pracę "Rejtan-Przestroga". Praca Jana Papiny jest swoistym protestem i przestrogą dotyczącą wyprzedawania  za bezcen majątku narodowego i przekazywania dóbr Polski w obce ręce przez władze III RP. Rządzącym artysta dodał opaski na oczy... Jakże to wymowne...
Pracę artysta użyczył Politechnice Rzeszowskiej, rzeźbę można oglądać na uczelni do końca 2017 roku.

- W 1784 roku, 23 września Nowogródek odwiedził Stanisław August Poniatowski.
- W 1795 Nowogródek stał częścią Imperium Rosji.
- Około 1795 roku Mikołaj Mickiewicz ożenił się w Nowogródku z Barbarą Majewską, córką Mateusza Majewskiego herbu 'Starykoń" - ekonoma z majątku Czombrów oraz wojszczanki mielnickiej Anny z Orzeszków. Pierwszym dzieckiem Mikołaja i Barbary był Franciszek ur. w 1796 r., drugi syn to Adam Bernard.
- 12 lutego 1799 w miejscowej Farze został ochrzczony Adam Mickiewicz. Metryka została spisana po łacinie -" dziecię imieniem Adam- Bernard  syn Mikołaja i Barbary z Majewskich Mickiewiczów". Małego Adama chrzcił ksiądz Antoni Postlett kanonik kurlandzki, a rodzicami chrzestnymi byli Bernard Obuchowicz ( sędzia ziemski mozyryski, to po nim Adam otrzymał drugie imię)  i Aniela Uzłowska z Czombrowa, żona sędziego granicznego w powiecie nowogródzkim. 

Tablica pamiątkowa z datą chrztu Adama Mickiewicza, Fara, Nowogródek, Białoruś

Chrzcielnica z nowogródzkiej Fary, Białoruś

- W 1812 roku do Nowogródka zawitały wojska napoleońskie. W pałacu Radziwiłłów, który nabył kupiec Fiszer  rozlokował się król Westfalski Hieronim Bonaparte. Niektóre źródła podają, że król zamieszkał w dworku Mickiewiczów, ale trudno byłoby tam pomieścić królewską świtę i chyba nie było tam wanny, w której, wg. legendy, miał się kąpać w winie brat Napoleona. Na cześć Hieronima wydano uroczysty obiad na 300 osób. Co ciekawe po uroczystości król rozkazał zapakować wszystkie srebra i porcelanę stołową na wozy, bo tereny ziemi Nowogródzkiej były traktowane z rozkazu Napoleona "jak ziemie nieprzyjacielskie".

Hieronim Bonaparte, zbiory Pałacu Wersalskiego

Wojska Napoleońskie stacjonujące w Nowogródku rycina  z XIX, nieopodal Nowogródka na drodze Grodzieńskiej w Metropolu stacjonował książę Józef Poniatowski, a we wsi Horodziłówka generał Dąbrowski.

"Soplicowo leżało tuż przy wielkiej drodze,

80

Którą od strony Niemna ciągnęli dwaj wodze:

Nasz Książę Józef i król westfalski Hieronim.
Już zajęli część Litwy od Grodna po Słonim". - księga XI "Pan Tadeusz"

- Po 1831  Nowogródek zmienia swój charakter, w wyniku carskich ukazów zamykane są polskie szkoły, kościoły, klasztory...

Nowogródek, M.Rużański 1883 rok

Tak m.in. wyglądało wnętrze Witoldowej fary, zdjęcie pochodzi z książki Edwarda Bonifacego Pawłowicza "Nowogródek w XIX wieku"

- 22 września 1915 roku oddziały X armii niemieckiej wkraczyły do Nowogródka. Co ciekawe, Niemcy w mieście zaprowadzają ład i porządek, wydają gazetę "Nowogrodoker Kriges Zeitung", budują elektrownię, sieć kolejek wąskotorowych i linię telefoniczną.W tamtym czasie w Nowogródku gościł król saski, bawarski i Hendenburga. Goście mieszkali w domu Lejtnakera zwanym później przez Niemców "Prinzenquartier". Dowódca armii generał Duboyadel-Schefer mieszkał w dworku Mickiewicza.
- W 1918 roku miasto zajmują odziały bolszewików, zostają aresztowani wszyscy Polacy zamieszkujący Nowogródek.
- 18 kwietnia 1919 roku został odbity z rąk bolszewików przez polskie wojsko  i ponownie 1 października 1920 roku. Historia wyzwolenia Nowogródka jest niezwykle ciekawa. Wszystkich zainteresowanych zapraszam do poznania szczegółowej relacji historyków, którzy profesjonalnie opisali  dzieje walk o niepodległość na Kresach.

Msza polowa na Wzgórzu Zamkowym w Nowogródku, 18 kwietnia 1919 rok. W nabożeństwie bierze udział II  Pułk Strzelców Kowieńskich  pod dowództwem wtedy jeszcze majora Leona Łady - Zawistowskiego.
Żołnierze II  Pułku Strzelców Kowieńskich na ryngrafie oprócz orła i pogoni, zamiast przydzielonego numeru 77 nosili wizerunek niedźwiedzia  stojącego na tylnych łapach. Był to ukłon w stronę żołnierzy kowieńskich, którzy pochodzili ze Żmudzi. 

Herb Żmudzi

- 11 stycznia 1921 roku zaczął swa działalność Sąd Okręgowy w Nowogródku, który nawiązywał do tradycji Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- 13 maja 1922 roku Nowogródek odwiedził Władysław Mickiewicz, syn poety.
- 30 października 1922 roku do Nowogródka przyjechał Józef Piłsudski, który był przywitany przez mieszkańców w szczególny sposób. Nowogródczanie wyprzęgli konie z  powozu marszałka, uprząż założyli na siebie i wśród radosnych okrzyków i śpiewów,  obwozili Marszałka po Nowogródku. Takie powitanie wywołało uśmiech na twarzy Piłsudskiego nazywanego "Dziadkiem".

Józef Piłsudski na tle ruin zamku w Nowogródku, 30 października 1922 r., zdj.Józef Żmigrodzki

- 1 listopada 1922 nastąpiło poświecenie Witoldowej fary.
["Witoldowej", "białej" farze poświęcę oddzielny post, ponieważ historia tego niezwykłego kościoła warta jest szczególnej uwagi. Oprócz radosnych uroczystości, świątynia doświadczyła także smutku i wielu tragedii. To tutaj pracowały nazaretanki, które w obronie życia 120 mieszkańców Nowogródka zostały rozstrzelane przez Niemców 1 sierpnia 1943. Jedną z jedenastu zamordowanych sióstr, była suwalczanka Maria Kanizja (Eugenia Mackiewicz), której postać chcę szerzej przybliżyć. 5 marca 2000 roku papież JP II beatyfikował jedenaście sióstr z Nowogródka.]

"Jedenaście sióstr z Nowogródka" Adam Styka

- Przez trzy dni 25-27 maja w 1924 roku w  Nowogródku gościł prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski, we wrześniu 1929 roku prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki.
W okresie dziesięciolecia międzywojennego w Nowogródku wybudowano:Kolonię Urzędniczą, Dom Wojewody, Urząd Wojewódzki, pawilon Sądu Okręgowego, Izbę skarbową, dworzec kolejowy, Magistrat, elektrownię, łaźnię miejską, dom dla urzędników i teatr miejski w budynku po dawnej elektrowni.
- Wybuch II wojny światowej całkowicie zmienił oblicze Nowogródka. Ludność polska doświadczyła zsyłek w głąb Rosji, zburzono wiele zabytków lub zmieniono ich przeznaczenie...

Pałac Radziwiłłów w Nowogródku, Białoruś

Nieistniejący już pałac Radziwiłłów w Nowogródku, zbudowany przez Karola Panie Kochanku, przebudowany w 1859 roku, Białoruś, zburzony podczas bombardowania w czasie II wojny światowej w 1941 roku.. Za pałacem widoczny podominikański kościół św. Michała Archanioła

Teraz zapraszam do bardzo romantycznego miejsca w Nowogródku na Górę Zamkowa, gdzie znajdują się ruiny zamku książąt litewskich.

Rekonstrukcja zamku w Nowogródku, autor Viktar Stascianiuk

... pozostałości po zamku nowogródzkim, Białoruś.

Nowogródek, zbiory Biblioteki Narodowej Polona

Pocztówka z 1927 roku wydana przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, przedstawiająca ruiny zamku w Nowogródku, zbiory Biblioteki Narodowej Polona

Pocztówka z 1939, Nowogródek, Ruiny zamku.

Romantyczne ruiny na Górze Zamkowej w Nowogródku.

Zamek był siedzibą kniaziów ruskich. został zniszczony przez Tatarów i ponownie odbudowany przez Erdziwiłła w XIII wieku. W 1314 roku Heinrich von Plotzke próbuje zdobyć zamek, w 1349 przed kolejnym najazdem Krzyżaków zamek spalili mieszkańcy, w 1415 roku zamek odbudowuje Witold. W XVI wieku zamek ponownie niszczą Tatarzy. W 1638 roku w bramnej wieży umieszczono miejskie archiwum,. W 1662 roku zamek zdobywają wojska moskiewskie, które niszczą zamkowe archiwum. W 1710 roku zamek doświadczył najazdu Szwedów, a w 1751 roku uległ całkowitemu zniszczeniu.
Do dziś zachowały się ruiny wieży kościelnej, bramnej fragment wschodnich murów i  fragmenty fundamentów zamkowej cerkwi.

Ruiny zamku w Nowogródku, w tle widoczny dach witoldowej fary.

W latach trzydziestych ubiegłego wieku były prowadzone prace konserwatorskie i archeologiczne, które ustaliły kształt murów zamku, odkryto fundamenty dwóch baszt i barbakanu.
Obecnie władze Białorusi przymierzają się do częściowej rekonstrukcji ruin zamkowych.
Według legendy z zamku w Nowogródku prowadziły lochy do zamku w Mirze (50 km) i Nieświeża (70 km). Lochy łączyły także zamek z farą i Kolegium Jezuitów.
Na zamkowym dziedzińcu znajdowała się cerkiew greckiego obrządku, następnie prawosławnego p.w. Wniebowzięcia NM Panny. Była to pierwsza chrześcijańska świątynia na ziemiach litewskich.
To tutaj znajdował się cudowny obraz Matki Boskiej Nowogródzkiej, o którym wspominał Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu". Obraz  został przeniesiony do kościoła bazylianów, późniejszej cerkwi Borysa i Gleby w Nowogródku. Inne źródła podają, że oryginalny obraz został w 1915 roku wywieziony na Ukrainę do cerkwi w Dobrodziejówce.

Cudowna Zamkowa Ikona Matki Boskiej z soboru  p.w. Męczenników Borysa i Gleba w Nowogródku

"Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
Gdy od płaczącej matki, pod Twoją opiekę
Ofiarowany martwą podniosłem powiekę;
I zaraz mogłem pieszo, do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu" - fragment inwokacji "Pana Tadeusza" A.Mickiewicza

Gdy Nowogródek był w pełnym rozkwicie, w mieście funkcjonowało 6 kościołów- Dominikański, Dominikanek, Bonifratów, Franciszkanów, Fara, Jezuicki,  3 cerkwie unickie, 5 klasztorów męskich i jeden unicki Bazylianek.
Kościół św. Michała  Archanioła pierwotnie był świątynią p.w. św. Jacka - orędownika litewskiej prowincji zakonu dominikanów, której fundatorem był wojewoda wileński Krzysztof Chodkiewicz. Świątynia spłonęła w pożarze w 1751. Została odbudowana w w stylu barokowym i przyjęła nowego patrona św. Michała i Archanioła, patrona Nowogródka. Przy kościele istniał klasztor dominikanów z 30 celami , który został zamknięty w 1853 roku i rozebrany na cegły. Przy klasztorze funkcjonowała sześcioklasowa szkoła powiatowa założona w 1794 roku. W szkole uczyło 6-7 profesorów, którzy uczyli arytmetyki, historii, matematyki, nauk moralnych, języków obcych, prawa, fizyki.

Podominikański kościół św. Michała Archanioła w Nowogródku

To tutaj Adam Mickiewicz wraz z bratem Franciszkiem rozpoczął naukę. Przyszły wielki poeta powtarzał trzecią i piątą klasę z powodu "małego" zdrowia, a może było to spowodowane dysleksją? Jak widać nawet najwięksi poeci tego świata nie radzili sobie z ortografią. W szkole dominikańskiej uczył się także Jan Czeczot.

Tablica informująca o historii kościoła św. Michała w Nowogródku, która znajduje się w kruchcie świątyni. 

Szkołę przyklasztorną zamknięto w 1834 i przekształcono w szkołę miejską, a później w gimnazjum.
Miejskie kroniki informują, że w 1862 roku w Nowogródku funkcjonowało polskie gimnazjum, żeńska pensja pani Wolf, czytelnia publiczna, Towarzystwo Dobroczynne, które fundowało stypendia uczniom, a także szkoła dla dzieci wywodzących się z ubogich rodzin.
Przy kościele znajdowała się dzwonnica z trzema dzwonami: św. Michała, św. Dominika i św. Tadeusza. Dzwony zarekwirowała armia rosyjska w 1915 roku. w świątyni znajdowały się relikwie św. Krzyża.
W jednej z naw kościoła była tablica z popiersiem Adama Mickiewicza, ale do dnia dzisiejszego nie dotrwała. Kościół został zamknięty w 1948 roku.
Po II wojnie światowej w kościele mieścił się skład zboża i mebli, który spłonął niszcząc wnętrze świątyni.
W 1992 roku kościół przekazano katolikom. Do 1997 roku trwały prace renowacyjne dzięki staraniom ówczesnego proboszcza Antoniego Dziemianki. Kościół posiada 10 ołtarzy i organy na 22 głosy i 4 miechy.

Obraz św. Michał Archanioła w srebrnej zbroi, który znajduje się w głównym ołtarzu  kościoła  p.w. św. Michała w Nowogródku. Srebro jest votum dziękczynnym Adama Sakowicza za uratowanie życia w powstaniu w 1831 roku, Białoruś

27 maja 2007 roku w mensie głównego ołtarza umieszczono relikwie jedenastu Błogosławionych Sióstr Nazaretanek, które przeniesiono z kościoła farnego. Od 2003 roku trwają prace przy odbudowie pomieszczeń klasztornych, w których ma znajdować się Dom Miłosierdzia i Centrum Rekolekcyjne.
W Nowogródku znajduje się także dawny kościół franciszkanów, którego historia sięga roku 1323. Listy z 23 maja  1323 roku pisane przez Giedymina do miast hanzeatyckich, potwierdzają że książę był założycielem zakonu franciszkanów w Nowogródku. Drewniany kościół został  zbudowany w 1434 roku. Obecny budynek pochodzi z a XVIII wieku, fundatorem barokowej świątyni p.w. św. Antoniego był Tomasz Woyniłłowicz, podstoli nowogródzki. W 1831 roku kościół franciszkanów uległ kasacie,  w 1846 roku został przebudowany na prawosławny sobór p.w. św. Mikołaja. Od 1992 sobór został podniesiony do rangi katedry.

Były kościół franciszkanów p.w. św. Antoniego zamieniony na sobór św. Mikołaja zdj. z 1920 r. , Nowogródek 

Katedra p.w. św. Mikołaja dawny kościół franciszkański p.w. św. Antoniego

Dawny kościół franciszkanów, obecnie katedra św. Mikołaja, Nowogródek

Ikonostas w katedrze św. Mikołaja w Nowogródku 

Wnętrze katedry p.w. św. Mikołaja  w Nowogródku, Białoruś

Do 1831 roku w Nowogródku funkcjonował kościół p.w. Marii oraz klasztor należący do Dominikanek. W 1900 roku władze rosyjskie rozebrały a następnie sprzedały cegły pochodzące z rozbiórki kościoła i klasztoru zaś teren został sprzedany. W czasie I wojny w klasztorze mieściły się koszary wojsk niemieckich, później zaś została zbudowana na fundamentach klasztoru elektrownia, która z kolei została zamieniona na Teatr Miejski.
W mieście znajduje się także katedra Świętych Męczenników Borysa i Gleba należąca do zakonu bazylianów i bazylianek, ufundowana przez hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego oraz metropolitę Józefa Sołtana. W świątyni do I wojny światowej znajdowała się cudowna Zamkowa Ikona Matki Bożej, o której pisałam wcześniej.
Cerkiew funkcjonowała do  1961 roku, mieściło się tutaj archiwum. W 1996 cerkiew powróciła do Kościoła Prawosławnego. Ponowne uroczyste otwarcie nastąpiło 7 stycznia 1996 roku.

Cerkiew Męczenników Borysa i Gleba w Nowogródku, 1876 r Napoleon Orda

Wnętrze soboru Męczenników Borysa i Gleba w Nowogródku, to tu znajdowała się cudowna Zamkowa Ikona Matki Bożej, przeniesiona z cerkwi znajdującej się na Zamku.  

Nowogródek nierozerwalnie związany jest z Adamem Mickiewiczem. To tutaj poeta spędził dzieciństwo, tutaj napisał pierwsze utwory literackie, tutaj zapisał w swej duszy obrazy, widoki, historię polskich kresów.

Znaczek pocztowy wydany przez Białoruś z wizerunkiem Adama Mickiewicza

Może to tu mieściła się "altana" utworzona ze starych dębów, to miejsce znajduje się u podnóża Małego Zamku, Nowogródek

Pomnik Adama Mickiewicza u podnóża kopca usypanego na cześć poety w Nowogródku.

Naród polski w dowód wdzięczności wielkiemu poecie usypał kopiec, gdzie znalazła się ziemia z miejsc w których Adam Mickiewicz mieszkał.

Kopiec Adama Mickiewicza 1918 - 1939 rok, Nowogródek

Kopiec - pomnik Adama Mickiewicza w Nowogródku

W 75 rocznicę śmierci Adama Mickiewicza, z inicjatywy ówczesnego wojewody Nowogródka Zygmunta Beczkowicza, w dniu 27 maja 1924 roku został wmurowany przez prezydenta Stanisława Wojciechowskiego  kamień węgielny pod budowę kopca - pomnika upamiętniającego poetę. Komitet budowy kopca zawiązał się w styczniu 1924 roku z inicjatywy sędziego Leona Doboszyńskiego.

Akt erekcyjny budowy kopca -pomnika im.Adma Mickiewicza napisał profesor Uniwersytetu im. Stefana Batorego  w Wilnie, Stanisław Pigoń

Kopiec znajduje się w pobliżu Góry Zamkowej na tzw. Małym Zamku/ Drugim Zamku. Pierwszą taczkę ziemi pod budowę kopca,  jesienią 1930 roku, przywiózł wojewoda Zygmunt Beczkowicz i prezes Sadu Okręgowego Henryk Muraszko. Część ziemi usypała młodzież odwiedzająca Nowogródek. Wysokość kopca wynosi 17 metrów, zaś podstawa to 30 metrów. Część ziemi pochodzi z miejsc, w których przebywał Adam Mickiewicz. Ziemię z Paryża przysłała rodzina poety.
Oficjalne odsłonięcie kopca - pomnika miało miejsce 28 czerwca 1931 roku. W uroczystościach brali udział przedstawiciele rządu, profesorowie uniwersytetów, poloniści, literaci -wojewoda Zygmunt Beczkowicz, wicewojewoda Nowogródzki Franciszek Godlewski, burmistrz Nowogródka L. Wolnik, dyr. gimnazjum państwowego im. A.Mickiewicza Jan Bański, poseł Stanisław Poźniak, Aleksander Zubilewicz , konserwator dr.St. Lorentz, a także mieszkańcy Nowogródka.
Komitetowi, który zajął się organizacją sypania kopca - pomnika patronował prezydent Ignacy Mościcki, Marszałek  Józef Piłsudski.

Trudno jest nie wspomnieć o rodzinnym domu poety w Nowogródku, który z racji położenia (centrum miasta) i początku drogi poetyckiej pana Adama, gdzie wszystko się zaczęło, jest dużą atrakcją miasta. To tutaj właśnie po okiem rodziców, przyjaciół, nauczycieli  mały Adam chłonął otaczający świat. A my wszyscy, po latach, możemy te dziecięce zachwyty odnaleźć w jego poezji.
  "Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie               
                         Święty i czysty, jak pierwsze kochanie".
                                                                                 (Pan Tadeusz)
Dom jest otoczony niewielkim parkiem i przepięknie zagospodarowanym ogrodem.  Na pewno pan Adam zachwyciłby się współczesną wersją rodzinnego domu.
Gdy przeglądałam archiwalne zdjęcia i pocztówki Nowogródka, to zdecydowanie milszy oku i sercu jest aktualny wygląd domu Adama Mickiewicza.

Adam Mickiewicz... przed dworkiem - muzeum w Nowogródku

Głaz z wizerunkiem i podpisem Adama Mickiewicza ustawiony jest w parku otaczającym dworek - muzeum w Nowogródku

Dom - Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku, widok od frontu

...widok z boku

...widok od strony ogrodu

zrekonstruowana studnia przed Domem - Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku

Dom Adama Mickiewicza w Nowogródku, lata międzywojenne.

Dom Adama Mickiewicza w Nowogródku, lata międzywojenne

Nowogródek dom Adama Mickiewicza : nakładem B-ci J. i I. Delatyckich, [1918-1939] Polona

Nowogródek, dom Adama Mickiewicza, pocztówka Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 1920 r. Polona

Ciekawa jest historia rodzinnego domu Adama Mickiewicza w Nowogródku.
W 1803 roku  za kwotę 50 rubli Mikołaj Mickiewicz nabył plac od burmistrza Nowogródka. Teren był częściowo uzbrojony, znajdowała się tam piwnica i podmurówka pozostałości po domu, który spłonął w 1751 roku. Ojciec Adama zbudował drewniany dom, który niestety w wyniku pożaru spłonął. W 1806-1807 rodzina Mickiewiczów odbudowała dom, tym razem był to murowany budynek, co było rzadkością w tamtych czasach, kiedy to tylko kościoły i klasztory wznoszono z cegły. Dworek Mickiewiczów wyróżniał się na tle innych posiadłości w Nowogródku. Po śmierci ojca poety Mikołaja (16 maja 1812 roku), matka - Barbara wraz z dziećmi przeniosła się do oficyny, a obciążony długami i hipoteką dom przejął aptekarz Krajewski. Część domu stanowiły pomieszczenia apteczne, a część wynajmowali lokatorzy.
Po śmierci aptekarza, dworek w 1819 rokuwrócił w ręce Mickiewiczów a dokładniej właścicielem stał się najstarszy z braci - Franciszek. Franciszek borykał się z ciągłym brakiem funduszy, o czym może świadczyć zbiórka pieniędzy zorganizowana przez Jana Czeczota wśród filomatów na zakup garnituru i opłacenie krawca Franciszkowi, który w tym czasie opiekował się młodszymi braćmi.
Za udział Franciszka Mickiewicza w powstaniu styczniowym dworek w Nowogródku został skonfiskowany przez władze carskie.
Adam Mickiewicz odwiedzał Nowogródek, gdy przebywał na studiach w Wilnie. Tutaj także powstały pierwsze utwory poety "Oda o pożarze"(1811 r.) i "Legenda o Mendogu". Często Adam Mickiewicz nawiązywał do Nowogródka w swoich utworach; "Konrad Wallenrod", "Dziady", "Grażyna", "Pan Tadeusz"...
W 1838 roku dom kupił adwokat Julian Biot
W 1863 spłonęła oficyna, a w 1883 także dworek. W 1886 roku Nowogródek odwiedził Ignacy Domejko, to z jego inicjatywy w dworku wymieniono na większe okna i dobudowano ganek z filarami. Dom został ponownie odbudowany w 1887 roku.

Franciszek Mickiewicz, najstarszy brat Adama, 1796 - 1862, uczestnik powstania listopadowego i styczniowego, powstańczym zarządzą Nowogródka,  odznaczony   srebrnym krzyżem Virtuti Militari

Pierwsze próby utworzenia izby pamięci poświęconej Adamowi Mickiewiczowi miały miejsce w 1920 roku. Dopiero prawie dwadzieścia lat później Komitet Mickiewiczowski i władze Nowogródka muzeum - dworek udostępniły zwiedzającym 11 wrześnie 1938 roku. W muzeum znalazły się notatki i książki rodziny Mickiewiczów, akta sądowe ojca Mikołaja Mickiewicza, fotel poety. 22 czerwca 1941 roku  podczas niemieckiego bombardowania dom uległ ponownemu zniszczenie. Część zbiorów udało się uratować, zostały przewiezione do Polski.
W setną rocznicę śmierci poety 26 listopada 1955 roku władze Białorusi otworzyły dom rodzinny Adama Mickiewicza.
W latach 1989 - 1990 rekonstrukcji XIX dworku podjęła się polska firma Budimex. Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie wypożyczyło muzeum w Nowogródku 152 eksponaty na okres 9 lat i pomogło zorganizować wystawę, której otwarcie miało miejsce 12 września 1992 roku.
Obecnie muzeum zajmuje powierzchnię 0,47 ha, a sale wystawiennicze to 215 m2, w których znajduje się 8000 eksponatów. Aby bliżej zapoznać sęe z pamiątkami, które można oglądać w muzeum zapraszam do lektury przewodnika autorstwa Tomasza Krzywickiego "Szlakiem Adama Mickiewicza".

Eksponaty w muzeum - dworku w Nowogródku związane są życiem i twórczością Adma Mickiewicza. Wśród pamiątek znajdują się m.in. zdjęcia i ryciny dworków szlacheckich, kopia metryki chrztu Adama, świadectwa szkolne, XIX- wieczna biblioteczka należąca do Mikołaja Mickiewicza, mapa  rozbiorów Polski, portrety profesorów Uniwersytetu Wileńskiego, zdjęcia,ryciny, obrazy Kowna, Wilna, Moskwy, Odessy, Krymu,zegar należący do poety.
W podziemiach dworku, które łączy oficynę z domek znajduje się wystawa wydań "Pana Tadeusza" w różnych tłumaczeniach.
Na poddaszu dworku znajduje się salon poetycko - muzyczny, wystawa obrazów tematyka nawiązującą do Nowogródka oraz umieszczona jest tablica pamiątkowa "Pamięci Adama Mickiewicza 1798- 1898", która kiedyś znajdowała się w kościele św. Michała Archanioła. Fundatorką tablicy jest córka poety Maria Gorecka.

Salon poetycko-muzyczny w dworku Adma Mickiewicza w Nowogródku

Oryginalny zegar, który znajdował się w mieszkaniu Adama Mickiewicza w Wilnie.

W piwnicy dworku znajduje się wystawa etnograficzna

A tak wyglądał Nowogródek na początku XX wieku.

Nowogródek w 1931 roku.

Kamienice przy rynku w Nowogródku, zdj.archiwum Polona

Hale targowe we współczesnej odsłonie, Nowogródek 

Nowogródek, 1915 rok i hale targowe,

Zrekonstruowane hale targowe, nadal mieszczą się tutaj sklepy... Oryginalne hale spłonęły podczas bombardowania miasta przez Niemców w czerwcu 1941 roku.

Hale targowe z 1833 roku, są to dawne stajnie Radziwiłłów. 

... a tak wygląda współcześnie Nowogródek.

Nowogródek widziany z kopca Adma Mickiewicza.

Na zakończenie mojej opowieści dodam jeszcze taką ciekawostkę, której historia swój początek bierze w Nowogródku.
Stąd pochodzą pradziadkowie Jareda Kushnera, zięcia Donalda Trumpa obecnego prezydenta USA. Josef Berkowicz, polski Żyd, poznał w nowogródzkim getcie swoją przyszłą żonę Raisę. Rodzina Raisy posiadała w Nowogródku sklep i zakład kuśnierski oraz okazały dom przy Rynku. Podczas wojny praktycznie cała rodzina znalazła się w getcie, ale "dzięki" skierowaniu do obozu pracy Raisa i Josef uniknęli śmierci. W 1945 roku ocalała rodzina wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Po ślubie Josef przyjął nazwisko żony -Kushner. Tam urodził się Charles przyszły miliarder i ojciec Jareda (także miliarder), który to ożenił się z córką obecnego prezydenta USA, Ivanką. Troje wnucząt Trampa odwiedziło Nowogródek w ubiegłym roku. Następną wizytę planują w 2018. Będzie związana z odsłonięciem Ściany Pamięci Ofiar Getta w Nowogródku, której fundatorem jest Charles.
Na zakończenie mojej opowieści dodam jeszcze taką ciekawostkę, której historia swój początek bierze w Nowogródku.
Stąd pochodzą pradziadkowie Jareda Kushnera, zięcia Donalda Trumpa obecnego prezydenta USA. Josef

Donald Trump z córką Ivanką i zięciem Jaredem Kushnerem, zdj.AP

Aby  dopełnić całości życia Adam Mickiewicza, mój następny post będzie opowiadał o ostatnich chwilach życia poety/polityka w Stambule/Konstantynopolu. Serdecznie zapraszam.