Apollonia - albańskie "Pompeje".

 "Trzęsienia ziemi są grymasami świata"

Leopold R. Nowak

Apollonia (starożytna grecka nazwa Aπολλωνία) w Albanii to jedno z 30 miast o tej samej nazwie, które istniały  w czasie panowania Greków i Rzymian w starożytnej Europie.
Miasto to jest bardzo nietypowe, ponieważ jest widoczne, a poprawniej jest napisać, odkryte, tylko w 8%. Nawet ta skala procentowa jest niemiarodajna ponieważ procenty obejmują tylko wykopaliska i to co udało się archeologom zrekonstruować.
Pozostałe, ponad 90% miasta spoczywa pod ziemią i czeka na ponowne ujrzenie światła dziennego.
Apollonia jest nazywana albańskimi Pompejami. Tego miasta nie zniszczył wulkan jak w przypadku włoskiego miasta, ale wybryki natury w postaci trzęsienia ziemi, zmiana koryta rzeki, zniknięcie połączenia z morzem, zmiana charakteru miasta z typowo handlowego, na miasto, które stało się mało znaczącym miejscem Imperium Rzymskiego, podboje i najazdy uczyniły z Apollonii miejsce, gdzie historia została ukryta na wieki pod warstwą ziemi.
Apollonia wraz z całym Parkiem Archeologicznym tu powstałym zastała wpisana 3 kwietnia 2014 roku na  listę oczekujących Światowego Dziedzictwa pod patronatem UNESCO.

Częściowo zrekonstruowany fragment bauteuteriona  (ratusz)
 w Apollonii, Albania

Apollonia została założona w 588 r. p.n.e. przez greckich osadników z Koryntu i Kerkiry (Korfu). Początkowo miasto nosiło nazwę Gylakeia od imienia przywódcy Gylaxa, później została przemianowana na Apollonię, na cześć boga Apollina. Miasto żyło głównie z handlu. Tutaj także rozwinął się rynek płodów rolnych bo tereny wokół Apollonii czyli Równina Muzeqe do dziś obfituje w niezwykle urodzajne ziemie.

Równina Muzeqe widziana ze wzgórza Mallakastra, Apollonia, Albania

Apollonia była dość dużym portem, na trasie drogi Via Egnatia, łączącej Saloniki ze Stambułem i przez kilka stuleci konkurowała z portem Apidamnus (Durres). Niestety, koryto rzeki Vjosy, które łączyło je z Adriatykiem przesunęło się na południe, delta rzeki uległa zamuleniu i Apollonia przestała być portowym miastem.

Obecnie do morza stąd jest ok. 10 km.

Port w Durres, Albania

Widok na zatokę i Durres, Albania

Do czasu, gdy Apollonia zaczynała tracić przywilej bycia portowym miastem, była ważnym ośrodkiem handlu, nauki, kultury i sztuki. W mieście otoczonym murami powstawały ważne budynki użyteczności publicznej - stoa, ratusz, odeon, agora, akademia, szkoły, biblioteka... Tutaj także znakomicie prosperował targ niewolników! Handlowano także zbożem, zwierzętami zwłaszcza owcami, asfaltem, który był wykorzystywany w przemyśle stoczniowym, winiarskim, medycynie, wyrobami ceramicznymi szczególnie olbrzymimi amforami na wino, olej i zboże, płytkami ceramicznymi.W Apollonii rozwinęła się także sztuka zdobienia i wyrabiania posągów, z tego tytułu ośrodek znad rzeki Vjosa  był nazywany "Miastem Rzeźb".
W 282 roku p.n.e Apollonia została podbita przez króla Epiru -Pyrrusa.
Od 229 r. p.n.e. miastem rządzili Rzymianie, stacjonował tutaj rzymski garnizon, władze Rzymu uczyniły z miasta port i bazę wojskową podczas wojen illryjskich i macedońskich.
Apollonia otrzymała specjalny przywilej "wolnego i nieopodatkowanego miasta"- "civtas libera" od cesarza rzymskiego Augusta, który pobierał tu nauki i szkolenie wojskowe przez rok, jeszcze jako Oktawian wraz z Markiem Wipsaniuszem Agryppą. W Apollonii przebywał także Cicero - rzymski filozof i mówca.
"Wyjątkowy przywilej Apollolnii oznaczał, że w przeciwieństwie do innych kolonii - obywatele miasta sami wybierali władze, na co dzień posługiwali się greką a nie łaciną, a bite monety z wolnego miasta używane były do płacenia żołdu rzymskim legionistom stacjonujących w prowincjach naddunajskich, gdzie nie przyjmowano rzymskiej waluty".

Srebrna moneta z Apollonii.

Miasto znad Adriatyku było jednym z najważniejszych miast świata śródziemnomorskiego, posiadało jedną z największych bibliotek w Imperium Rzymskim. Połączenie zabytków greckich i rzymskich uczyniło z Apollonii wyjątkowe miejsce.
Miasto posiadało własną monetę - republikańskiego denara, na awersie widniała głowa Apolla (na rewersie trzy nimfy tańczące wokół ognia).
Miasto obejmowało obszar 81 km2, liczyło ok. 70 tyś. mieszkańców, otoczone było murem długości ok. 3km, grubości 3 m, który postawiono ok IV - III wieku p.n.e. Miasto poza murami obejmowało obszar ponad 130 ha, zaś nekropolia to obszar 50 ha. Między dwoma wzgórzami arx - gdzie znajdowała się wojskowa baza , a temenos - miejsca poświęconego bogu Apollo, ulokowane były budynki mieszkalne i użyteczności publicznej. 

To co teraz możemy oglądać w Apollonii to tylko 8% zabudowy  miasta, reszta czeka cierpliwie pod warstwą ziemi na odkrycie i rekonstrukcję. 
Pierwszych odkryć archeologicznych w Apollonii dokonał Austriak Praschniker w latach 1916-1918, następnymi pracami wykopaliskowymi  w latach 1923-1938 kierował Francuz Leon Rey (kompleks zabytków w centrum miasta). Następnie pracowała w Apollonii misja włoska kierowana przez Sesterio Claudio Pellegrino, w latach 50 XX wieku misja albańsko - francuska,  w latach1958-1960 misja sowiecko-albańska pod patronatem Moskiewskiego Instytutu Archeologicznego, w 1962 roku Albańczycy odkryli nekropolię ze 150 grobami. Było jeszcze kilka misji archeologicznych w Apollonii- w 1992 r. (Francuzi), 1998-2001, 2004-2006 (prace nadzorował Uniwersytet of Cincinnati), w 2010 roku albańscy i francuscy archeologowie odkryli popiersie rzymskiego żołnierza... 

Odkopane w 2010 roku popiersie rzymskiego sportowca. pochodzące z II w. n.e.

Apollonia ukrywa pod ziemią jeszcze wiele skarbów, na które mają chęć także złodzieje. W 2017 roku aresztowano domorosłych poszukiwaczy skarbów, którzy wydobyli spod zwałów ziemi cenne apollońskie zabytki. 

To co odebrano złodziejom z Apollonii.

Początkowo cenne zabytki z Apollonii umieszczono w muzeum we Vlorze, które zostało otwarte 8 października 1936 roku. Niestety, podczas II wojny światowej zbiory zostały wykradzione. Wojska niemieckie w porozumieniu z Mussolinim przekazały zbiory do Rzymu.  
Archeolodzy S Anamali i H. Ceka w 1958 roku otworzyli w budynku klasztoru, na terenie Apollonii, muzeum, gdzie umieszczono zbiory pochodzące z 40 lat prac wykopaliskowych,  i to muzeum także zostało okradzione z cennych eksponatów w 1991 roku. Z funduszy UNESCO 7 grudnia 2011 roku otworzono Muzeum Archeologiczne Parku Narodowego Apollonia. Znajduje się się tutaj 688 eksponatów, ale te najcenniejsze zostały przewiezione do Muzeum Narodowego w Tiranie ze względu na brak w Apollonii skutecznej ochrony i zabezpieczenia technicznego. Ale i tak  eksponaty umieszczone w  pięciu salach muzeum  robią wrażenie. 

Gorgona - Meduza na tarczy obronnej.

Słynne apollońskie amfory.

W Apollonii, jak na razie, została odkryta agora długości 70,2 m x 10,5 m, Nymphaeum - pomnik poświęcony Nimfom, Łuk Tryumfalny, Świątynię Diany, biblioteka, ratusz zbudowany w II wieku p.n.e, stoa wspartą na 23 kolumnach wybudowaną w III wieku n.e. o długości 75 m. 
Stoa to wolno stojąca, wydłużona hala kolumnowa, zamknięta z tyłu ścianą, dach jest podtrzymywany kolumnami, równoległymi do tylnej ściany. W takim miejscu odbywały się spotkania towarzyskie, naukowe, biznesowe.

Stoa w Apolloni - wizualizacja

Stoa, to co udało się odkryć w Apollonii. Kolumny były budowane w dwóch stylach, górna część w stylu jońskim, dolna doryckim.

Ciekawym miejscem jest odeon - teatr, który został odkopany w 1978 roku i zrekonstruowany w latach 1984-1987. Odeon mógł pomieścić 7 tyś. widzów. Odeon został zbudowany w drugiej połowie II wieku p.n.e. w greckim stylu ale przy użyciu technologii rzymskiej.

Odeon w Apollonii

Vis a vis odeonu znajduje się częściowo zrekonstruowany ratusz ( bauteuterion), gdzie obradowała Rada Miasta. 

Niewiele jest zrekonstruowanych zabytków w Apollonii, tutaj trzeba użyć wyobraźni, jak w czasach świetności wyglądało miasto.

Agora w Apollonii.

... i to też agora w Apollonii

Po trzęsieniu ziemi w 234 roku n.e. Apollonia obróciła się w stos gruzu, ale życie nadal tutaj się toczyło. W V wieku znajdowała się w mieście siedziba biskupstwa. Imperium Bizantyjskiego, urzędował tutaj w 431 roku biskup Feliks, w 451 roku biskup Euzebiusz. Pod koniec V wieku biskupstwo przeniesiono do miasta Bylis, zaś w VI wieku miasto całkowicie opustoszało.
Dopiero w XIII wieku zbudowano w Apollonii klasztor i kościół p.w. Najświętszej Maryi Panny.
Do budowy kościoła użyto materiału z odeonu i ratusza.
W zabudowaniach klasztornych mieści się muzeum archeologiczne, o którym pisałam wcześniej.

Freski przedstawiają kolumnę św. Szymona, Ogród Getsemani, Ostatnią Wieczerzę

W klasztorze NMP znajduje się najwięcej średniowiecznych fresków w Albanii.

Zabudowania klasztorne i schody prowadzące do Muzeum Archeologicznego w Apollonii.

Studnia, której obudowę stanowi kolumna ze stoi.

Wnętrze kościoła p.w. Najświętszej Maryi Panny zbudowanego w latach 1250 -1270.

Ze wzgórz Apollonii roztacza się przepiękny widok na Równinę Muzeqe.

W cieniu drzew oliwkowych można wypić smaczną kawę serwowana w pobliskiej kawiarni

Gdy odwiedziłam Apollonię to doświadczyłam niecodziennego, jak dla mnie, koncertu setek cykad, które koncertowały na oliwnych drzewach.

Albańskie "Pompeje" cierpliwie czekają na dalsze odkrycia i rekonstrukcje. Kiedy to nastąpi? - nie wiadomo...